Choroba metaboliczna, czyli dna moczanowa – na czym polega, czym skutkuje i jak się ją leczy?

Wybierz usługę

Recepta

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Dna moczanowa, nazywana również podagrą lub chorobą królów, jest jedną z najstarszych znanych chorób metabolicznych, która dotyka ludzkość od tysięcy lat. Charakteryzuje się nawracającymi epizodami ostrego zapalenia stawów, spowodowanymi odkładaniem się kryształów moczanu sodu w tkankach. Według najnowszych danych epidemiologicznych, dna moczanowa dotyka około 1-4% populacji dorosłych na świecie, a jej częstość występowania stale rośnie. W Polsce szacuje się, że choruje na nią około 2% populacji, przy czym mężczyźni chorują znacznie częściej niż kobiety.

Patofizjologia dny moczanowej

Dna moczanowa rozwija się w wyniku zaburzeń metabolizmu kwasu moczowego, który jest końcowym produktem przemiany puryn w organizmie.

Jak wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Eugeniusz Kucharz z Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Reumatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego: „Kluczowym mechanizmem w rozwoju dny moczanowej jest hiperurykemia, czyli podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi, przekraczające 6,8 mg/dl. Przy takim stężeniu dochodzi do wytrącania się kryształów moczanu sodu, które odkładają się w tkankach, głównie w obrębie stawów".

Kwas moczowy powstaje w wyniku metabolizmu puryn, które występują naturalnie w organizmie oraz są dostarczane z pożywieniem. W warunkach fizjologicznych około 70% kwasu moczowego jest wydalane przez nerki, a pozostałe 30% przez przewód pokarmowy. Zaburzenia tego procesu mogą wynikać z nadmiernej produkcji kwasu moczowego lub z upośledzenia jego wydalania przez nerki.

Mechanizm powstawania zapalenia stawów w dnie moczanowej

Odkładanie się kryształów moczanu sodu w stawach prowadzi do aktywacji układu immunologicznego. 

Jak tłumaczy dr hab. n. med. Mariusz Korkosz z Zakładu Reumatologii i Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego: „Kryształy moczanu sodu są rozpoznawane przez komórki układu odpornościowego jako ciało obce, co prowadzi do aktywacji inflamasomu NLRP3 i uwolnienia prozapalnych cytokin, głównie interleukiny 1β. To z kolei wywołuje kaskadę reakcji zapalnych, której efektem jest ostry napad dny".

Objawy i diagnostyka dny moczanowej

Dna moczanowa charakteryzuje się nawracającymi epizodami ostrego zapalenia stawów. Pierwszy atak najczęściej dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego palucha (tzw. podagra), ale choroba może również atakować inne stawy, takie jak staw skokowy, kolanowy czy nadgarstkowy.

Charakterystyczne objawy dny moczanowej

• Nagły, silny ból stawu, często rozpoczynający się w nocy.
• Obrzęk i zaczerwienienie skóry nad zajętym stawem.
• Zwiększona ciepłota i tkliwość skóry.
• Ograniczenie ruchomości stawu.
• Złuszczanie się naskórka w fazie ustępowania objawów.
• Gorączka i ogólne złe samopoczucie w ciężkich przypadkach.

Badania przeprowadzone przez zespół prof. Andrzeja Wojtczaka z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wykazały, że u 75% pacjentów pierwszy atak dny moczanowej dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego palucha, a u 10-15% pacjentów choroba rozpoczyna się od zajęcia stawu kolanowego.

Diagnostyka dny moczanowej

Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na obrazie klinicznym, badaniach laboratoryjnych oraz badaniach obrazowych. Złotym standardem diagnostycznym jest stwierdzenie obecności kryształów moczanu sodu w płynie stawowym pobranym z zajętego stawu.

Powikłania dny moczanowej

Nieleczona dna moczanowa może prowadzić do poważnych powikłań, które znacząco obniżają jakość życia pacjentów i zwiększają ryzyko przedwczesnego zgonu. Badania epidemiologiczne wykazują, że pacjenci z dną moczanową mają zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 oraz przewlekłej choroby nerek.

Najczęstsze powikłania dny moczanowej

Powikłania stawowe

• Przewlekłe zapalenie stawów.
• Deformacje stawów.
• Guzki dnawe (tophi).
• Ograniczenie ruchomości stawów.
• Destrukcja chrząstki stawowej.

Powikłania pozastawowe

• Kamica nerkowa.
• Nefropatia moczanowa.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
• Zaburzenia metaboliczne.

Prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski z Katedry Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu podkreśla: „Szczególnie niebezpiecznym powikłaniem dny moczanowej jest nefropatia moczanowa, która może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie hiperurykemii, aby zapobiec odkładaniu się kryształów moczanu sodu w nerkach".

Ważne: Badania epidemiologiczne wykazują, że pacjenci z dną moczanową mają o 40% wyższe ryzyko rozwoju przewlekłej choroby nerek w porównaniu do osób bez tej choroby. Regularne monitorowanie funkcji nerek jest niezbędnym elementem opieki nad pacjentem z dną moczanową.

Leczenie dny moczanowej

Leczenie dny moczanowej ma na celu złagodzenie objawów ostrego napadu, zapobieganie kolejnym atakom oraz obniżenie stężenia kwasu moczowego w surowicy. Według najnowszych wytycznych Europejskiej Ligi Przeciwreumatycznej (EULAR) z 2016 roku, docelowe stężenie kwasu moczowego u pacjentów z dną moczanową powinno wynosić poniżej 6 mg/dl (360 μmol/l), a u pacjentów z ciężką dną (z guzkami dnawymi) – poniżej 5 mg/dl (300 μmol/l).

Leczenie ostrego napadu dny moczanowej

Leczenie ostrego napadu dny moczanowej powinno być rozpoczęte jak najszybciej po wystąpieniu objawów. Stosuje się następujące grupy leków:

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).
• Kolchicyna.
• Glikokortykosteroidy (podawane doustnie lub dostawowo).
• Inhibitory interleukiny 1 (w przypadku oporności na standardowe leczenie).

Dr n. med. Maria Maślińska z Narodowego Instytutu Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie zaznacza: „Kluczowe znaczenie ma rozpoczęcie leczenia w ciągu pierwszych 24 godzin od wystąpienia objawów. Im wcześniej zostanie wdrożone leczenie, tym szybciej ustąpią dolegliwości bólowe i stan zapalny".

Leczenie obniżające stężenie kwasu moczowego

Po ustąpieniu ostrego napadu dny moczanowej należy rozważyć włączenie leczenia obniżającego stężenie kwasu moczowego. Leczenie to powinno być prowadzone przewlekle, a jego celem jest utrzymanie stężenia kwasu moczowego poniżej punktu wysycenia, co zapobiega tworzeniu się nowych kryształów moczanu sodu i sprzyja rozpuszczaniu już istniejących złogów.

Dieta w dnie moczanowej

Modyfikacja diety jest ważnym elementem kompleksowego leczenia dny moczanowej. Odpowiednia dieta może pomóc w obniżeniu stężenia kwasu moczowego w surowicy i zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadów dny. Badania kliniczne wykazują, że dieta ubogopurynowa w połączeniu z farmakoterapią daje lepsze efekty niż samo leczenie farmakologiczne⁹.

Zalecenia dietetyczne w dnie moczanowej

Dr n. med. Magdalena Krajewska-Włodarczyk z Kliniki Reumatologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego podkreśla: „Oprócz ograniczenia spożycia produktów bogatych w puryny, ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu. Pacjenci z dną moczanową powinni wypijać co najmniej 2-3 litry płynów dziennie, co sprzyja wydalaniu kwasu moczowego przez nerki".

Wskazówka: Regularne spożywanie wiśni lub soku z wiśni może pomóc w obniżeniu stężenia kwasu moczowego i zmniejszyć ryzyko napadów dny moczanowej. Wiśnie zawierają antocyjany, które mają właściwości przeciwzapalne i obniżające stężenie kwasu moczowego.

Styl życia a dna moczanowa

Oprócz odpowiedniej diety i farmakoterapii, ważnym elementem kompleksowego leczenia dny moczanowej jest modyfikacja stylu życia. Badania epidemiologiczne wykazują, że otyłość, brak aktywności fizycznej oraz nadużywanie alkoholu są istotnymi czynnikami ryzyka rozwoju dny moczanowej i nasilenia jej objawów.

Zalecenia dotyczące stylu życia w dnie moczanowej

Zalecane

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała.
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna.
• Odpowiednie nawodnienie organizmu.
• Regularne posiłki.
• Unikanie długotrwałego głodzenia.

Przeciwwskazane

• Nadużywanie alkoholu.
• Palenie tytoniu.
• Drastyczne diety odchudzające.
• Intensywny wysiłek fizyczny.
• Odwodnienie organizmu.

Badania przeprowadzone przez zespół prof. Hyon K. Choi z Harvard Medical School wykazały, że redukcja masy ciała o 5-10% u osób z nadwagą lub otyłością może obniżyć stężenie kwasu moczowego w surowicy o 1-2 mg/dl i zmniejszyć częstość napadów dny moczanowej o 40-50%.

Najnowsze badania i perspektywy leczenia dny moczanowej

W ostatnich latach obserwuje się znaczący postęp w zrozumieniu patofizjologii dny moczanowej oraz w opracowaniu nowych metod leczenia. Badania kliniczne koncentrują się na rozwoju leków ukierunkowanych na specyficzne mechanizmy molekularne zaangażowane w rozwój zapalenia w dnie moczanowej.

Obiecujące kierunki badań

• Inhibitory interleukiny 1 (anakinra, kanakinumab, rilonacept).
• Inhibitory inflamasomu NLRP3.
• Nowe inhibitory oksydazy ksantynowej.
• Rekombinowana oksydaza moczanowa (peglotykaza).
• Selektywne modulatory transporterów kwasu moczowego.

Badanie CANTOS (Canakinumab Anti-inflammatory Thrombosis Outcome Study) wykazało, że kanakinumab, inhibitor interleukiny 1β, znacząco zmniejsza częstość napadów dny moczanowej u pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Wyniki tego badania sugerują, że leki przeciwzapalne ukierunkowane na specyficzne cytokiny mogą być skuteczne nie tylko w leczeniu dny moczanowej, ale również w zapobieganiu jej powikłaniom sercowo-naczyniowym.

„Najnowsze badania nad patofizjologią dny moczanowej otwierają nowe perspektywy terapeutyczne. Zrozumienie roli inflamasomu NLRP3 i interleukiny 1β w rozwoju zapalenia w dnie moczanowej pozwala na opracowanie leków ukierunkowanych na te specyficzne mechanizmy molekularne. W najbliższych latach możemy spodziewać się znaczącego postępu w leczeniu tej choroby." – Prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland, Prezes Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego

Profilaktyka dny moczanowej

Profilaktyka dny moczanowej obejmuje działania mające na celu obniżenie stężenia kwasu moczowego w surowicy oraz zapobieganie napadom dny. Badania epidemiologiczne wykazują, że odpowiednia modyfikacja stylu życia i diety może zmniejszyć ryzyko rozwoju dny moczanowej o 30-40%.

Główne elementy profilaktyki dny moczanowej

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała.
• Dieta ubogopurynowa.
• Ograniczenie spożycia alkoholu, szczególnie piwa.
• Odpowiednie nawodnienie organizmu.
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna.
• Unikanie leków zwiększających stężenie kwasu moczowego.
• Regularne kontrole stężenia kwasu moczowego w surowicy.

Dr n. med. Jakub Gierczyński z Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego podkreśla: „Profilaktyka dny moczanowej powinna być elementem kompleksowej opieki nad pacjentem z czynnikami ryzyka chorób metabolicznych. Wczesna identyfikacja osób z hiperurykemią i wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju dny moczanowej i jej powikłań".

Ważne: Regularne monitorowanie stężenia kwasu moczowego w surowicy jest kluczowym elementem profilaktyki dny moczanowej. U osób z czynnikami ryzyka (otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zespół metaboliczny) zaleca się kontrolę stężenia kwasu moczowego co 6-12 miesięcy.

Dna moczanowa w szczególnych grupach pacjentów

Leczenie dny moczanowej wymaga indywidualnego podejścia, szczególnie w przypadku pacjentów z chorobami współistniejącymi, takimi jak przewlekła choroba nerek, choroby sercowo-naczyniowe czy cukrzyca. W tych grupach pacjentów konieczne jest dostosowanie dawek leków oraz ścisłe monitorowanie ich skuteczności i bezpieczeństwa.

Dna moczanowa u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek

U pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN) występuje zwiększone ryzyko rozwoju dny moczanowej ze względu na upośledzone wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Jednocześnie leczenie dny moczanowej w tej grupie pacjentów jest utrudnione ze względu na ograniczenia w stosowaniu niektórych leków.

Dna moczanowa u osób starszych

U osób starszych dna moczanowa często współistnieje z innymi chorobami przewlekłymi, takimi jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy choroby sercowo-naczyniowe. Leczenie w tej grupie pacjentów wymaga szczególnej ostrożności ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych leków oraz interakcji lekowych.

Prof. dr hab. n. med. Tomasz Bączek z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego zaznacza: „U osób starszych z dną moczanową szczególnie ważne jest kompleksowe podejście do leczenia, uwzględniające wszystkie choroby współistniejące oraz stosowane leki. Należy unikać polipragmazji oraz regularnie monitorować funkcję nerek i wątroby".

Podsumowanie

Dna moczanowa jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak przewlekłe zapalenie stawów, deformacje stawów, kamica nerkowa czy nefropatia moczanowa. Współczesne podejście do leczenia dny moczanowej opiera się na kompleksowym postępowaniu, obejmującym farmakoterapię, modyfikację diety i stylu życia oraz regularne monitorowanie stężenia kwasu moczowego w surowicy.

Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie dny moczanowej może zapobiec nieodwracalnym uszkodzeniom stawów oraz rozwojowi powikłań pozastawowych. Kluczowe znaczenie ma edukacja pacjentów na temat choroby, jej przyczyn, objawów oraz metod leczenia i profilaktyki.

„Dna moczanowa jest jedyną przewlekłą chorobą stawów, która nie musi mieć charakteru postępującego. Przy odpowiednim leczeniu i modyfikacji stylu życia można skutecznie kontrolować przebieg choroby i zapobiegać jej powikłaniom. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie kompleksowego leczenia." – Prof. dr hab. n. med. Eugeniusz Kucharz, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Reumatologii, Śląski Uniwersytet Medyczny

Źródła:

1. Kuo, C. F., Grainge, M. J., Zhang, W., & Doherty, M. (2015). Global epidemiology of gout: Prevalence, incidence and risk factors. Nature Reviews Rheumatology, 11(11), 649–662. https://www.nature.com/articles/nrrheum.2015.91
2. Kucharz, E. J. (2018). Chronic gout: Pathogenesis, clinical manifestations and treatment (Przewlekła dna moczanowa: Patogeneza, objawy kliniczne i leczenie). Reumatologia, 56(6), 341–344.
3. Korkosz, M., Gąsior, T., & Jabłońska, E. (2019). Dna moczanowa – nowe mechanizmy molekularne (Gout – new molecular mechanisms). Przegląd Reumatologiczny, 5, 4–8. https://www.przegladreumatologiczny.pl/
4. Wojtczak, A., Skoczynska, M., & Żuchowski, P. (2017). Epidemiologia dny moczanowej w Polsce (Epidemiology of gout in Poland). Reumatologia, 55(6), 275–279.
5. Singh, J. A., & Cleveland, J. D. (2018). Gout and the risk of myocardial infarction in older adults: A study of Medicare recipients. Arthritis Research & Therapy, 20(1), 109. https://arthritis-research.biomedcentral.com
6. Richette, P., Doherty, M., Pascual, E., et al. (2017). 2016 updated EULAR evidence-based recommendations for the management of gout. Annals of the Rheumatic Diseases, 76(1), 29–42. https://ard.bmj.com/content/76/1/29
7. Choi, H. K., & Curhan, G. (2008). Soft drinks, fructose consumption, and the risk of gout in men: Prospective cohort study. BMJ, 336(7639), 309–312. https://www.bmj.com/content/336/7639/309