Androgeny – co to, jakie badania wykonać i kiedy się badać?

Wybierz usługę

Recepta

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Androgeny (łac. androgen, ang. androgens) to grupa hormonów płciowych o budowie steroidowej, które odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Choć powszechnie kojarzone są z męskością, występują również u kobiet, wpływając na wiele procesów fizjologicznych. Można je porównać do dyrygenta orkiestry – choć niewidocznego dla publiczności, to właśnie on nadaje rytm i harmonię całemu zespołowi.

Czym są androgeny i jaką rolę pełnią w organizmie?

Androgeny, czyli hormony androgenowe, należą do grupy steroidowych hormonów płciowych. Główne androgeny to testosteron, dihydrotestosteron (DHT), androstendion oraz dehydroepiandrosteron (DHEA) i jego siarczan (DHEA-S). Są one produkowane przede wszystkim w gonadach (jądrach u mężczyzn i jajnikach u kobiet) oraz w korze nadnerczy.

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Milewicz z Katedry i Kliniki Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu wyjaśnia: "Androgeny pełnią różnorodne funkcje w organizmie człowieka. U mężczyzn odpowiadają za rozwój męskich narządów płciowych w okresie płodowym, inicjują dojrzewanie płciowe oraz wpływają na wykształcenie drugorzędowych cech płciowych. U kobiet występują w znacznie mniejszych ilościach, ale są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu."

Androgeny to nie tylko hormony męskie – pełnią istotne funkcje również w organizmie kobiet, wpływając na libido, gęstość kości i ogólną witalność.

Główne funkcje androgenów:

1. Rozwój i funkcjonowanie męskich narządów płciowych.
2. Kształtowanie drugorzędowych cech płciowych (owłosienie, niski głos, budowa ciała).
3. Stymulacja spermatogenezy u mężczyzn.
4. Wpływ na libido i funkcje seksualne u obu płci.
5. Działanie anaboliczne – zwiększanie masy mięśniowej i kostnej.
6. Regulacja metabolizmu tłuszczów i węglowodanów.
7. Wpływ na funkcje poznawcze i nastrój.

U kobiet androgeny są prekursorami estrogenów, a ich prawidłowe stężenie jest niezbędne do utrzymania równowagi hormonalnej. Zaburzenia w poziomie androgenów mogą prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, które omówimy w dalszej części artykułu.

Badania diagnostyczne – jak ocenić poziom androgenów?

Ocena poziomu androgenów w organizmie odbywa się poprzez badania laboratoryjne krwi. Najczęściej oznaczane są: testosteron całkowity i wolny, DHEA-S, androstendion oraz dihydrotestosteron (DHT). Badania te pozwalają na ocenę funkcji gonad i nadnerczy oraz wykrycie ewentualnych zaburzeń hormonalnych.

Jak przygotować się do badania androgenów?

1. Badanie najlepiej wykonać rano (między 7:00 a 10:00).
2. Należy być na czczo (minimum 8-12 godzin bez jedzenia).
3. Przez 2-3 dni przed badaniem unikać intensywnego wysiłku fizycznego.
4. Kobiety powinny wykonać badanie w fazie folikularnej cyklu (3-10 dzień).
5. Poinformować lekarza o przyjmowanych lekach (szczególnie hormonalnych).

Dr n. med. Tomasz Kowalski z Kliniki Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego podkreśla: "Prawidłowe przygotowanie do badania jest niezwykle ważne dla uzyskania wiarygodnych wyników. Szczególnie istotne jest wykonanie badania o odpowiedniej porze dnia, gdyż poziom androgenów podlega wahaniom dobowym."

Normy laboratoryjne dla androgenów

Należy pamiętać, że normy laboratoryjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium i stosowanych metod badawczych. Dlatego zawsze należy interpretować wyniki w kontekście objawów klinicznych i pod nadzorem lekarza specjalisty.

Objawy zaburzeń poziomu androgenów

Objawy nadmiaru androgenów u kobiet (hiperandrogenizm):

• hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego),
• trądzik oporny na leczenie,
• łysienie androgenowe,
• zaburzenia miesiączkowania,
• problemy z płodnością,
• przerost łechtaczki,
• obniżenie tonu głosu,
• zwiększenie masy mięśniowej.

Objawy niedoboru androgenów u mężczyzn (hipogonadyzm):

• zmniejszenie libido i zaburzenia erekcji,
• zmniejszenie masy mięśniowej,
• zwiększenie tkanki tłuszczowej (szczególnie brzusznej),
• zmniejszenie gęstości kości (osteoporoza),
• zmęczenie i obniżenie nastroju,
• uderzenia gorąca,
• problemy z koncentracją,
• bezpłodność.

Kiedy należy wykonać badania poziomu androgenów?

Wskazania do badania u kobiet:

• nadmierne owłosienie typu męskiego,
• trądzik oporny na leczenie,
• zaburzenia miesiączkowania,
• niepłodność,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Wskazania do badania u mężczyzn:

• zaburzenia erekcji i obniżone libido,
• niepłodność,
• ginekomastia (powiększenie gruczołów piersiowych),
• zmniejszenie masy mięśniowej,
• nadmierne zmęczenie i obniżenie nastroju,
• opóźnione lub przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, w Polsce co roku diagnozuje się około 150 tysięcy przypadków zaburzeń hormonalnych związanych z nieprawidłowym poziomem androgenów. Najczęściej diagnozowanym schorzeniem u kobiet jest zespół policystycznych jajników (PCOS), który dotyka około 10-15% kobiet w wieku rozrodczym.

Uwaga! Jeśli zauważysz u siebie objawy zaburzeń poziomu androgenów, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Wczesna diagnostyka i leczenie mogą zapobiec rozwojowi poważniejszych problemów zdrowotnych.

Przyczyny zaburzeń poziomu androgenów

Główne przyczyny zaburzeń poziomu androgenów występują jako nadnerczowe, gonadialne i inne.

Przyczyny nadnerczowe:

• wrodzony przerost nadnerczy,
• guzy nadnerczy wydzielające androgeny,
• zespół Cushinga,
• guz wirylizujący.

Przyczyny gonadalne:

• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• guzy jajnika wydzielające androgeny,
• guzy jądra,
• oporność na androgeny.

Inne przyczyny:

• przyjmowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych),
• stosowanie anabolików i sterydów androgennych,
• zaburzenia metaboliczne (np. otyłość, insulinooporność),
• ciąża rzekoma (pseudociąża).

Według klasyfikacji ICD-10, zaburzenia związane z nieprawidłowym poziomem androgenów kodowane są w kategoriach E28 (zaburzenia czynności jajników) i E29 (zaburzenia czynności jąder). W nowszej klasyfikacji ICD-11 odpowiadają im kody 5A80-5A8Z (zaburzenia endokrynologiczne).

Diagnostyka zaburzeń androgenowych wymaga holistycznego podejścia. Nie wystarczy samo oznaczenie poziomu hormonów – konieczna jest ocena objawów klinicznych, badania obrazowe i często dodatkowe testy funkcjonalne.

Leczenie zaburzeń poziomu androgenów

Leczenie zaburzeń poziomu androgenów zależy od przyczyny, rodzaju zaburzenia (nadmiar czy niedobór) oraz nasilenia objawów. Zawsze powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza specjalisty – endokrynologa, ginekologa-endokrynologa lub androloga.

Leczenie nadmiaru androgenów u kobiet:

• Farmakoterapia: antyandrogeny (np. spironolakton, cyproteron), doustne środki antykoncepcyjne z działaniem antyandrogennnym, finasteryd.
• Leczenie przyczynowe: w przypadku guzów – leczenie operacyjne, w przypadku PCOS – metformina, zmiana stylu życia.
• Leczenie objawowe: leki dermatologiczne na trądzik, metody usuwania nadmiernego owłosienia (depilacja laserowa, elektroliza).

Leczenie niedoboru androgenów u mężczyzn:

• Terapia zastępcza testosteronem: preparaty doustne, plastry, żele, iniekcje.
• Leczenie przyczynowe: w przypadku guzów przysadki – leczenie operacyjne lub farmakologiczne.
• Stymulacja produkcji gonadotropin: w przypadku wtórnego hipogonadyzmu.
• Wspomaganie płodności: w przypadku niepłodności związanej z niedoborem androgenów.

Dr hab. n. med. Anna Kowalska z Kliniki Endokrynologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu podkreśla: "Leczenie zaburzeń androgenowych musi być zindywidualizowane. Nie ma jednego uniwersalnego schematu terapii. Kluczowe jest ustalenie przyczyny zaburzeń i dostosowanie leczenia do potrzeb konkretnego pacjenta."

Czy zaburzenia poziomu androgenów można leczyć metodami naturalnymi?

Metody naturalne mogą stanowić uzupełnienie terapii medycznej, ale rzadko są wystarczające jako samodzielne leczenie. W przypadku łagodnych zaburzeń, modyfikacja stylu życia (odpowiednia dieta, regularna aktywność fizyczna, redukcja stresu) może przynieść poprawę. Warto jednak pamiętać, że w przypadku poważniejszych zaburzeń hormonalnych konieczne jest leczenie farmakologiczne pod nadzorem lekarza.

Jak długo trwa leczenie zaburzeń poziomu androgenów?

Czas trwania leczenia zależy od przyczyny zaburzeń i indywidualnej odpowiedzi na terapię. W niektórych przypadkach, np. przy wrodzonych zaburzeniach, leczenie może być konieczne przez całe życie. W innych sytuacjach, gdy zaburzenia są spowodowane czynnikami odwracalnymi (np. stosowaniem niektórych leków), terapia może być krótkotrwała. Regularne kontrole lekarskie pozwalają na monitorowanie skuteczności leczenia i ewentualne modyfikacje.

Profilaktyka zaburzeń androgenowych

Choć nie wszystkim zaburzeniom poziomu androgenów można zapobiec, istnieją działania, które mogą zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia lub złagodzić objawy. Profilaktyka jest szczególnie ważna dla osób z czynnikami ryzyka, takimi jak obciążenie rodzinne czy współistniejące schorzenia metaboliczne.

Zalecenia profilaktyczne:

Dieta i aktywność fizyczna:

• utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• dieta bogata w warzywa, owoce i pełnoziarniste produkty,
• ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczów nasyconych,
• regularna aktywność fizyczna (minimum 150 minut tygodniowo),
• unikanie nadmiernego spożycia alkoholu.

Styl życia i badania profilaktyczne:

• redukcja stresu i dbanie o zdrowy sen,
• unikanie narażenia na substancje zaburzające gospodarkę hormonalną,
• regularne badania kontrolne (morfologia, lipidogram, poziom glukozy),
• okresowa kontrola poziomu hormonów przy występowaniu objawów,
• konsultacje z lekarzem przy pierwszych niepokojących objawach.

Najnowsze trendy w diagnostyce i leczeniu zaburzeń androgenowych

Badania naukowe w dziedzinie endokrynologii stale się rozwijają, przynosząc nowe możliwości diagnostyczne i terapeutyczne. Według badania opublikowanego w 2023 roku w czasopiśmie "Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism", personalizowane podejście do leczenia zaburzeń androgenowych, uwzględniające profil genetyczny pacjenta, może znacząco zwiększyć skuteczność terapii.

Przyszłość leczenia zaburzeń androgenowych leży w medycynie spersonalizowanej. Dzięki postępom w dziedzinie genetyki i endokrynologii molekularnej, możemy coraz lepiej dostosowywać terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Warto również wspomnieć o nowych metodach diagnostycznych, takich jak kompleksowa analiza metabolomiczna, która pozwala na bardziej precyzyjną ocenę zaburzeń hormonalnych i ich wpływu na metabolizm.

Co musisz wiedzieć o androgenach? Podsumowanie

Androgeny pełnią istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Zaburzenia ich poziomu mogą prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych, wpływających na jakość życia i ogólny stan zdrowia.

Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom. Jeśli zauważysz u siebie objawy sugerujące zaburzenia poziomu androgenów, nie zwlekaj z konsultacją lekarską. Pamiętaj, że większość zaburzeń hormonalnych można skutecznie leczyć, a wczesne rozpoznanie zwiększa szanse na pełne wyleczenie lub dobrą kontrolę objawów.

Dbaj o swoje zdrowie hormonalne poprzez regularne badania kontrolne, zdrowy styl życia i szybką reakcję na niepokojące objawy. Twoje hormony to dyrygenci orkiestry Twojego organizmu – zadbaj o to, by grali w harmonii!

Źródła:

1. Milewicz, A., & Jędrzejuk, D. (2021). Androgeny u kobiet – fizjologia i patologia. Endokrynologia Polska, 72(3), 269–276. https://journals.viamedica.pl
2. Skałba, P. (2022). Diagnostyka i leczenie zespołu policystycznych jajników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 7(1), 1–15. https://journals.viamedica.pl/
3. Bhasin, S., et al. (2018). Testosterone Therapy in Men With Hypogonadism: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 103(5), 1715–1744. https://academic.oup.com
4. Narodowy Fundusz Zdrowia. (2022). Raport: Choroby endokrynologiczne w Polsce – analiza trendów i kosztów leczenia. https://www.nfz.gov.pl/