Czynniki wywołujące uczulenia - klasyfikacja

Wybierz usługę

Recepta

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Alergia (ang. Allergy, łac. Allergosis) to nadmierna reakcja układu immunologicznego na substancje, które dla większości osób są nieszkodliwe. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, problem alergii dotyka około 40% populacji Polski, a liczba ta stale rośnie. W ciągu ostatnich 25 lat liczba osób cierpiących na różne formy alergii wzrosła trzykrotnie, co czyni ją jedną z najczęstszych chorób przewlekłych w naszym kraju.

Klasyfikacja alergenów - co wywołuje reakcje alergiczne?

Alergeny to substancje, które wywołują reakcję alergiczną u osób predysponowanych. Można je sklasyfikować na kilka głównych kategorii w zależności od drogi kontaktu z organizmem. Każdy typ alergenu może wywoływać charakterystyczne objawy i wymaga specyficznego podejścia diagnostycznego.

Alergeny wziewne

Alergeny wziewne (inhalacyjne) to najczęstsza przyczyna alergii w Polsce. Dostają się do organizmu przez drogi oddechowe i wywołują reakcję układu immunologicznego. Sezonowość występowania objawów często pomaga w identyfikacji konkretnego alergenu.

Pyłki roślin

Pyłki drzew (brzoza, olcha, leszczyna), traw i chwastów (bylica, ambrozja) są najczęstszymi alergenami wziewnymi. Ich stężenie w powietrzu zmienia się sezonowo, co powoduje charakterystyczne nasilenie objawów w określonych porach roku.

Roztocza kurzu domowego

Mikroskopijne pajęczaki żyjące w kurzu domowym, materacach i dywanach. Ich odchody zawierają silne alergeny. Alergia na roztocza ma charakter całoroczny, z nasileniem w okresie jesienno-zimowym, gdy spędzamy więcej czasu w zamkniętych pomieszczeniach.

Alergeny pokarmowe

Alergia pokarmowa dotyka około 13% Polaków, przy czym częściej występuje u dzieci niż u dorosłych. Reakcja alergiczna pojawia się po spożyciu określonego pokarmu, a objawy mogą dotyczyć układu pokarmowego, skóry lub dróg oddechowych.

Alergia pokarmowa to nie to samo co nietolerancja pokarmowa. Alergia angażuje układ immunologiczny i może być potencjalnie zagrażająca życiu, podczas gdy nietolerancja związana jest z trudnościami w trawieniu i zazwyczaj powoduje łagodniejsze objawy.

Prof. dr hab. n. med. Maciej Kaczmarski, Polskie Towarzystwo Alergologiczne: Najczęstsze alergeny pokarmowe to tzw. "Wielka Ósemka": mleko krowie, jaja, ryby, skorupiaki, orzechy drzewne, orzeszki ziemne, pszenica i soja. Te produkty odpowiadają za około 90% wszystkich reakcji alergicznych związanych z pokarmami.

Uwaga: Alergia na orzeszki ziemne i orzechy drzewne często utrzymuje się przez całe życie i może wywoływać ciężkie reakcje anafilaktyczne. Osoby z taką alergią powinny zawsze mieć przy sobie adrenalinę w autostrzykawce.

Alergeny kontaktowe

Alergia kontaktowa (wyprysk kontaktowy) rozwija się w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z alergenem. Mechanizm tej reakcji różni się od innych typów alergii i zazwyczaj rozwija się po wielokrotnej ekspozycji na daną substancję.

Najczęstszym alergenem kontaktowym jest nikiel, obecny w biżuterii, monetach, klamrach pasków czy narzędziach. Według badań przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, uczulenie na nikiel dotyczy około 20% kobiet i 2-4% mężczyzn w Polsce.

Inne częste alergeny kontaktowe to:

• Substancje zapachowe w kosmetykach i detergentach.
• Konserwanty (np. parabeny, formaldehyd).
• Lateks (rękawiczki, prezerwatywy, balony).
• Barwniki do włosów.
• Kleje i żywice.

Alergeny iniekcyjne

Alergeny iniekcyjne dostają się do organizmu przez ukłucie lub wstrzyknięcie. Najczęściej są to jady owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy, szerszenie) oraz niektóre leki podawane w iniekcjach.

Reakcja na jad owadów może mieć różne nasilenie - od miejscowego obrzęku i zaczerwienienia do zagrażającego życiu wstrząsu anafilaktycznego. Według danych Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, około 5% populacji Polski jest uczulona na jad owadów, a 0,5-3% może doświadczyć ciężkiej reakcji systemowej.

Ważne! Wstrząs anafilaktyczny to stan zagrożenia życia wymagający natychmiastowej pomocy medycznej. Główne objawy to: trudności w oddychaniu, obrzęk gardła i języka, spadek ciśnienia krwi, utrata przytomności. Osoby z historią ciężkich reakcji alergicznych powinny zawsze nosić przy sobie adrenalinę w autostrzykawce.

Mechanizmy immunologiczne reakcji alergicznych

Reakcje alergiczne można podzielić na cztery typy według klasyfikacji Gella i Coombsa, ale większość klasycznych alergii należy do typu I - reakcji natychmiastowych, zależnych od przeciwciał IgE.

Można porównać mechanizm alergii do nadgorliwego systemu alarmowego w domu. W normalnych warunkach system alarmowy (układ immunologiczny) reaguje tylko na rzeczywiste zagrożenia (patogeny). W przypadku alergii, system błędnie identyfikuje nieszkodliwe substancje (alergeny) jako niebezpieczne i uruchamia pełną odpowiedź obronną, powodując nieprzyjemne objawy.

Reakcje IgE-zależne

To najczęstszy typ reakcji alergicznych. Przeciwciała klasy IgE przyłączają się do receptorów na komórkach tucznych. Gdy alergen łączy się z tymi przeciwciałami, komórki tuczne uwalniają histaminę i inne mediatory zapalenia, powodując typowe objawy alergii.

Reakcje nie-IgE-zależne

Niektóre reakcje alergiczne przebiegają bez udziału przeciwciał IgE. Mogą być związane z innymi klasami przeciwciał (IgG, IgM) lub z bezpośrednią aktywacją limfocytów T. Te reakcje często mają charakter opóźniony i występują np. w alergicznym kontaktowym zapaleniu skóry.

Diagnostyka alergii - jak rozpoznać czynniki wywołujące uczulenia?

Prawidłowa diagnostyka alergii jest niezbędna do identyfikacji konkretnych alergenów i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, alergie klasyfikowane są w rozdziale 4 (Choroby układu immunologicznego) pod kodami 4A80-4A85, natomiast w ICD-10 pod kodami J30-J39 (alergie dróg oddechowych) oraz L20-L30 (alergie skórne).

Podstawowe metody diagnostyczne

Testy skórne

Testy punktowe (SPT) polegają na naniesieniu kropli roztworu alergenu na skórę i nakłuciu jej lancetą. Odczyt następuje po 15-20 minutach. Metoda ta jest szybka, tania i dość czuła, szczególnie w diagnostyce alergii wziewnych.

Oznaczenie IgE

Badania krwi pozwalają na oznaczenie całkowitego poziomu IgE oraz przeciwciał IgE specyficznych dla konkretnych alergenów. Metoda ta jest szczególnie przydatna, gdy testy skórne są niemożliwe do wykonania.

Próby prowokacyjne

Polegają na kontrolowanym podaniu alergenu i obserwacji reakcji organizmu. Stosowane są głównie w diagnostyce alergii pokarmowych i na leki, gdy inne metody dają niejednoznaczne wyniki.

Najnowsze trendy w alergologii

Badania nad alergiami stale się rozwijają, przynosząc nowe odkrycia i metody leczenia. Oto niektóre z najnowszych trendów w tej dziedzinie:

Mikrobiom a alergie

Coraz więcej badań wskazuje na istotną rolę mikrobiomu jelitowego w rozwoju alergii. Zaburzenia składu mikroflory jelitowej mogą zwiększać ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych. Badania prowadzone przez Warszawski Uniwersytet Medyczny wykazały, że dzieci urodzone przez cesarskie cięcie, które nie były karmione piersią, mają wyższe ryzyko rozwoju alergii.

Immunoterapia alergenowa

Immunoterapia (odczulanie) to jedyna metoda leczenia przyczynowego alergii. Polega na podawaniu stopniowo zwiększanych dawek alergenu, co prowadzi do rozwoju tolerancji immunologicznej. Najnowsze badania koncentrują się na immunoterapii podjęzykowej i epikutanej (przez skórę), które są bezpieczniejsze i wygodniejsze dla pacjentów.

Immunoterapia alergenowa to jedyna metoda leczenia, która może zmienić naturalny przebieg choroby alergicznej. Odpowiednio wcześnie rozpoczęta może zapobiec progresji od alergicznego nieżytu nosa do astmy oskrzelowej. – prof. dr hab. n. med. Marek Jutel, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

Profilaktyka i zapobieganie reakcjom alergicznym

Choć nie zawsze można całkowicie zapobiec rozwojowi alergii, istnieją strategie, które mogą zmniejszyć ryzyko lub nasilenie objawów:

Najważniejsze informacje w pigułce – czynniki powodujące uczulenia

Alergie stanowią coraz większy problem zdrowotny w Polsce i na świecie. Prawidłowa identyfikacja czynników wywołujących uczulenia jest podstawą skutecznego leczenia i poprawy jakości życia osób z alergiami.

Współczesna alergologia oferuje coraz dokładniejsze metody diagnostyczne i skuteczniejsze terapie. Personalizowane podejście do pacjenta, uwzględniające jego indywidualny profil uczuleniowy, staje się standardem w leczeniu alergii.

Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby alergię, warto skonsultować się z lekarzem alergologiem, który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę i zaproponuje optymalny plan leczenia.

Źródła:

1. WHO. Prevention of Allergy and Allergic Asthma. 2003. https://iris.who.int/
2. EAACI. EAACI Review Issue 05. 2023. https://eaaci.org/
3. Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r. 2021. https://stat.gov.pl/
4. Ministerstwo Zdrowia. Alergia i astma – nie lekceważ objawów. 2021. https://pacjent.gov.pl