Kolonoskopia. Jak przygotować się do badania?

Wybierz usługę

Recepta

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Kolonoskopia to precyzyjne badanie endoskopowe jelita grubego, pozwalające wykryć zarówno zmiany przednowotworowe, jak i nowotworowe, oraz natychmiastowo je usunąć. W Polsce rośnie liczba zachorowań na raka jelita grubego – w 2022 roku odnotowano ponad 18 000 nowych przypadków, a profilaktyczne programy NFZ umożliwiają bezpłatny dostęp do badania dla osób 50–65-letnich oraz młodszych z obciążeniem rodzinnym.

Dzięki technikom małoinwazyjnym i wsparciu sztucznej inteligencji kolonoskopia staje się coraz bardziej komfortowa i skuteczna. Regularne badania przesiewowe znacząco obniżają ryzyko rozwoju nowotworu i śmiertelność związaną z tą chorobą.

Dlaczego kolonoskopia jest tak ważna w walce z rakiem jelita grubego?

Rak jelita grubego (łac. carcinoma intestini crassi, ang. colorectal cancer) jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych w Polsce i na świecie. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 obejmuje kody C18–C20, a w ICD-11 – rozbudowane podziały anatomiczne, które pozwalają na precyzyjniejsze określenie lokalizacji zmian nowotworowych.

Kolonoskopia wykrywa około 95% zmian nowotworowych i umożliwia jednoczesne usunięcie polipów, które są prekursorami raka. Regularne wykonywanie kolonoskopii z polipektomią zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 76–90% oraz obniża śmiertelność nawet o 69%.

Statystyki pokazują, że liczba zachorowań na raka jelita grubego w Polsce systematycznie rośnie. W 2017 roku odnotowano około 11 000 nowych przypadków, a w 2022 roku liczba ta wzrosła do ponad 18 000. Eksperci przewidują dalszy wzrost zachorowań, co podkreśla znaczenie profilaktyki i regularnych badań przesiewowych.

Kiedy warto zgłosić się na kolonoskopię w kontekście raka jelita grubego?

Program NFZ oferuje bezpłatne badania kolonoskopowe dla osób w wieku 50–65 lat bez czynników ryzyka oraz dla osób w wieku 40–49 lat, jeśli w ich rodzinie występował rak jelita grubego. Szacuje się, że populacja uprawniona do udziału w programie to około 8 milionów Polaków.

Prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, specjalista chorób wewnętrznych i gastroenterologii, podkreśla: „Bezbolesna kolonoskopia bez znieczulenia jest możliwa. Około 80% pacjentów spokojnie może przejść kolonoskopię bez znieczulenia”.

Ekspert wyjaśnia, że dyskomfort podczas badania wynika głównie z rozdęcia jelita powietrzem oraz manipulacji aparatem, a nie z obecności zmian nowotworowych. Dzięki nowoczesnym technikom i odpowiedniemu przygotowaniu pacjenta, kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym i dobrze tolerowanym.

Jakie objawy sugerują konieczność wykonania kolonoskopii?

Polskie Towarzystwo Gastroenterologii wskazuje na szereg objawów, które powinny skłonić do wykonania kolonoskopii. Należą do nich:

• obecność krwi w stolcu lub dodatni wynik kału na krew utajoną;
• nagła zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich miesiącach;
• przewlekłe biegunki lub zaparcia o niejasnym podłożu;
• niedokrwistość z niedoboru żelaza;
• nieuzasadniona utrata masy ciała;
• przewlekłe bóle brzucha.

Objawy są sygnałem, że w jelicie mogą zachodzić zmiany wymagające dokładnej diagnostyki. Wczesne wykrycie choroby pozwala na skuteczniejsze leczenie i lepsze rokowania.

Jakie są przyczyny rozwoju raka jelita grubego?

Rak jelita grubego rozwija się najczęściej na podłożu gruczolaków, czyli polipów, które ulegają przemianom metaplastycznym i dysplastycznym. Proces ten może trwać wiele lat, co daje szansę na wczesne wykrycie i usunięcie zmian przednowotworowych.

Badania wskazują, że około 47% przypadków raka jelita grubego można uniknąć poprzez odpowiednie zmiany stylu życia. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• wiek powyżej 50 lat;
• obciążenie rodzinne;
• palenie tytoniu;
• nadwaga i otyłość;
• niska aktywność fizyczna;
• dieta bogata w czerwone mięso i przetworzone produkty mięsne;
• nadmierne spożycie alkoholu;
• przewlekłe choroby zapalne jelit.

Zmiany te wpływają na rozwój nowotworu poprzez uszkodzenie DNA komórek nabłonka jelita oraz zaburzenia procesów naprawczych.

Jak przebiega leczenie wykrytego raka jelita grubego?

Leczenie raka jelita grubego jest procesem złożonym i wymaga współpracy zespołu specjalistów, w tym chirurgów, onkologów, gastroenterologów i radioterapeutów.

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Rutkowski, chirurg onkolog, podkreśla: „Nowoczesne leczenie raka jelita wiąże się z elastycznym podejściem do planu i schematu leczenia. Musimy poznać zaawansowanie nowotworu oraz etap zaawansowania miejscowego”.

Chirurgia pozostaje podstawową metodą leczenia, polegającą na usunięciu guza wraz z marginesem zdrowych tkanek i regionalnymi węzłami chłonnymi. Techniki małoinwazyjne, takie jak laparoskopia czy chirurgia robotyczna, pozwalają na zmniejszenie urazu operacyjnego i szybszą rekonwalescencję pacjenta.

Najnowsze trendy w diagnostyce – sztuczna inteligencja w kolonoskopii

W ostatnich latach coraz większą rolę w diagnostyce raka jelita grubego odgrywa sztuczna inteligencja. Amerykańskie Stowarzyszenie Gastroenterologiczne (AGA) opublikowało wytyczne dotyczące wykorzystania systemów CADe, które wspomagają wykrywanie polipów w czasie rzeczywistym podczas kolonoskopii.

Urządzenia zatwierdzone przez FDA zwiększają wskaźnik wykrywania gruczolaków, co przekłada się na lepsze wyniki leczenia. W Polsce około 13,2% szpitali korzysta już z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji w diagnostyce obrazowej, co świadczy o rosnącym znaczeniu tej technologii. Nowe algorytmy pozwalają na natychmiastowe oznaczenie podejrzanych zmian, ułatwiając pracę lekarza i przyspieszając podjęcie decyzji o dalszym postępowaniu.

Statystyki i działania profilaktyczne w Polsce

Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2022 roku zdiagnozowano 10 300 mężczyzn i 8 500 kobiet z rakiem jelita grubego. Nowotwory te odpowiadają za około 12,5% wszystkich zgonów onkologicznych w kraju. Rocznie z powodu raka jelita grubego umiera średnio około 10 700 osób.

Narodowy Fundusz Zdrowia współpracuje z 72 placówkami medycznymi realizującymi program badań przesiewowych. Program jest bezpłatny i nie wymaga skierowania. Budżet na realizację programu wynosi od 6 do 80 milionów złotych rocznie, co pozwala na szerokie objęcie populacji.

Po wykonaniu polipektomii zaleca się kontrolę kolonoskopową za 3 lata w przypadku pośredniego ryzyka oraz za rok przy wysokim ryzyku nawrotu zmian. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii oraz doświadczenia praktyków pokazują, że taka strategia monitorowania pozwala na wczesne wykrycie nowych zmian i skuteczne zapobieganie rozwojowi raka.

Prognozy i kierunki rozwoju

Badania zaprezentowane podczas kongresu ASCO 2025 podkreślają znaczenie aktywności fizycznej i diety jako uzupełnienia terapii raka jelita grubego.

Profesor Christopher Booth z Queen's University zauważa: „W raku jelita grubego ćwiczenia należy wręcz traktować aktywność fizyczną i dietę jako istotny element terapii”.

Badania wykazały, że pacjenci, którzy otrzymują wsparcie w zakresie aktywności fizycznej, mają o 28% mniejsze ryzyko nawrotu choroby.

Rozwój technologii endoskopowych, takich jak systemy 3D oraz system MiWEndo wykorzystujący sygnały mikrofalowe do analizy właściwości dielektrycznych tkanek, otwiera nowe możliwości w diagnostyce. System MiWEndo osiąga czułość 86,9% i swoistość 72% w wykrywaniu polipów, co może znacząco poprawić skuteczność badań przesiewowych. Nowoczesne narzędzia wspomagające odkrywają przed lekarzami nowe możliwości skracania procedur, zwiększając wykrywalność zmian.

Odpowiednia organizacja opieki oraz edukacja pacjentów pozwala na skuteczne wdrażanie badań przesiewowych, a najnowsze trendy światowe będą stopniowo implementowane także w polskim systemie ochrony zdrowia.

Co warto wiedzieć o kolonoskopii?

Kolonoskopia pozostaje niezastąpionym narzędziem w diagnostyce i leczeniu raka jelita grubego. Dzięki programom profilaktycznym NFZ oraz nowoczesnym technikom badanie jest dostępne dla szerokiej grupy pacjentów i coraz bardziej komfortowe. Wczesne wykrycie zmian oraz szybka interwencja endoskopowa znacząco poprawiają rokowania i szanse na całkowite wyleczenie.

Rozwój sztucznej inteligencji i technologii endoskopowych dodatkowo zwiększa skuteczność diagnostyki, a zdrowy styl życia pozostaje fundamentem profilaktyki. Regularne badania przesiewowe oraz edukacja społeczeństwa są niezbędne, by zmniejszyć liczbę zachorowań i zgonów z powodu raka jelita grubego.

Bibliografia

1. Narodowy Fundusz Zdrowia. Program badań przesiewowych raka jelita grubego. Dostęp online: https://www.nfz.gov.pl
2. Wyłącz Raka. Statystyki raka jelita grubego. Dostęp online: https://www.wylaczraka.pl
3. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii. Wytyczne dotyczące nadzoru kolonoskopowego po polipektomii. Dostęp online: https://ptg-e.org.pl