Grypa – objawy, leczenie i profilaktyka: kompletny przewodnik

Grypa to jedna z najczęstszych i zarazem najbardziej lekceważonych chorób wirusowych układu oddechowego. Co roku w Polsce choruje na nią ponad milion osób, a na całym świecie wirus zbiera śmiertelne żniwo, odpowiadając za setki tysięcy zgonów. To nie jest zwykłe przeziębienie – początek infekcji bywa nagły, objawy intensywne, a powikłania, takie jak zapalenie płuc czy zapalenie mięśnia sercowego, mogą stanowić realne zagrożenie dla życia. Warto więc wiedzieć, jak rozpoznać grypę, jak się przed nią chronić i dlaczego szczepienia są tak istotne.

Czym jest grypa i jakie wirusy ją wywołują

Grypa to ostra choroba zakaźna układu oddechowego, wywoływana przez wirusy grypy. Potrafi zaatakować nagle – w ciągu kilku godzin pojawia się gorączka, dreszcze, bóle mięśni i ogólne osłabienie. W przeciwieństwie do przeziębienia, które rozwija się powoli i rzadko daje wysoką gorączkę, grypa ma gwałtowny przebieg i może prowadzić do groźnych powikłań, zwłaszcza u seniorów, kobiet w ciąży i osób z chorobami przewlekłymi.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania czy zwykłej rozmowy w bliskiej odległości. Wystarczy też kontakt z przedmiotami, na których osiadły cząsteczki wirusa. Okres wylęgania wynosi zwykle 1–4 dni, co sprzyja szybkiemu rozprzestrzenianiu się infekcji w rodzinach, szkołach czy miejscach pracy.

Wirusy grypy dzielą się na kilka typów:

• Typ A – najbardziej zmienny, odpowiedzialny za epidemie sezonowe i globalne pandemie.
• Typ B – powoduje zachorowania sezonowe, zwykle o łagodniejszym przebiegu niż typ A.
• Typ C – wywołuje lekkie infekcje dróg oddechowych, rzadko dające powikłania.
• Typ D – występuje głównie u zwierząt i nie stanowi zagrożenia dla ludzi.

Ta różnorodność sprawia, że grypa wciąż „ucieka” przed naszym układem odpornościowym. Wirusy łatwo ulegają zmianom antygenowym, dlatego konieczne jest coroczne modyfikowanie szczepionki, aby utrzymać jej skuteczność wobec aktualnych szczepów krążących w populacji.

Objawy grypy

Objawy grypy pojawiają się nagle i uderzają z dużą siłą. To nie choroba, która rozwija się powoli, jak zwykłe przeziębienie — tutaj wystarczy kilka godzin, by poczuć się tak, jakby organizm został całkowicie „odłączony od prądu”. Chory nagle przestaje funkcjonować normalnie, a codzienne obowiązki stają się niemożliwe do wykonania.

Do typowych symptomów należą:

• wysoka gorączka (często > 38–39°C) i dreszcze,
• silne bóle mięśni i stawów („łamanie w kościach”) oraz uporczywe bóle głowy,
• ogólne osłabienie, rozbicie i wyraźne złe samopoczucie,
• suchy kaszel i ból gardła, rzadziej nasilony katar,
• brak apetytu i długotrwałe uczucie zmęczenia.

U większości pacjentów gorączka ustępuje po 3–5 dniach, a powrót do pełnej sprawności zajmuje około tygodnia. Kaszel czy osłabienie potrafią jednak utrzymywać się nawet dwa razy dłużej, co sprawia, że wielu chorych jeszcze długo po infekcji odczuwa jej skutki. W takich sytuacjach pomocna bywa szybka teleporada, dzięki której pacjent może skonsultować dalsze leczenie i uzyskać wskazówki dotyczące rekonwalescencji. Dzieci dodatkowo często zmagają się z nudnościami, wymiotami czy biegunką, co może szybko prowadzić do odwodnienia.

Są też objawy, których nie wolno bagatelizować. Duszność, utrudnione oddychanie, sinica (niebieskawe zabarwienie ust), uporczywe wymioty, znaczne osłabienie czy drgawki to sygnały alarmowe. Mogą świadczyć o rozwijających się powikłaniach, takich jak zapalenie płuc lub zapalenie mięśnia sercowego, i wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Grypa a przeziębienie – jak je rozróżnić?

Grypa i przeziębienie bywają mylone, bo dają podobne objawy: kaszel, katar i ból gardła. Różni je jednak przebieg – grypa zaczyna się nagle, z wysoką gorączką i silnym osłabieniem, podczas gdy przeziębienie rozwija się stopniowo i ma znacznie łagodniejszy charakter.

Powikłania grypy – dlaczego bywają groźniejsze niż sama choroba?

Grypa często kojarzy się z „tylko” kilkoma dniami gorączki, bólów mięśni i osłabienia. Dla większości pacjentów tak właśnie się kończy – po tygodniu wracają do normalnego życia. Jednak u części chorych wirus zostawia po sobie coś znacznie poważniejszego. Powikłania potrafią być bardziej niebezpieczne niż sama infekcja i to one odpowiadają za największą liczbę hospitalizacji oraz zgonów w przebiegu grypy.

Najczęstsze i najgroźniejsze to:

• zapalenie płuc – wirusowe lub bakteryjne; główna przyczyna śmierci w przebiegu grypy, szczególnie u osób starszych,
• zapalenie mięśnia sercowego – mogące prowadzić do groźnych arytmii i niewydolności krążenia,
• zapalenie ucha środkowego i zatok – częste zwłaszcza u dzieci, nierzadko wymagające antybiotykoterapii,
• zapalenie mózgu lub encefalopatia – z drgawkami i zaburzeniami świadomości; rzadkie, ale niezwykle poważne,
• zespół Reye’a – rzadkie, ale bardzo groźne powikłanie u dzieci, które może pojawić się po podaniu aspiryny w trakcie infekcji i prowadzić do uszkodzenia wątroby oraz mózgu.

Dodatkowo grypa może zaostrzać przebieg chorób przewlekłych:

• u osób z astmą i POChP – nasila duszność i pogarsza wydolność oddechową,
• u diabetyków – destabilizuje poziom cukru we krwi,
• u pacjentów z niewydolnością serca – zwiększa ryzyko zaostrzeń i zawału.

Niebezpieczeństwo polega również na tym, że powikłania często rozwijają się po kilku dniach pozornej poprawy. Pacjent czuje, że „wraca do zdrowia”, a nagle gorączka wraca, kaszel się nasila, pojawia się duszność czy ból w klatce piersiowej. To czerwone światło – sygnał, że trzeba jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Diagnostyka grypy

Rozpoznanie grypy często opiera się na doświadczeniu lekarza i obserwacji charakterystycznych objawów: nagłego początku, gorączki, bólu mięśni, rozbicia. W sezonie epidemicznym taki obraz kliniczny zwykle wystarcza, by podjąć leczenie bez dodatkowych badań. Zdarza się jednak, że przebieg choroby jest nietypowy – zwłaszcza u seniorów, kobiet w ciąży czy osób z chorobami przewlekłymi. Wtedy warto sięgnąć po test potwierdzający zakażenie.

W praktyce medycznej stosuje się trzy główne rodzaje badań:

• Szybkie testy antygenowe (RIDT) – dają wynik w kilkanaście minut, ale ich czułość bywa ograniczona.
• Testy molekularne (PCR, RT-PCR) – uznawane za złoty standard diagnostyki, pozwalają wykryć nawet śladowe ilości wirusa.
• Hodowla wirusa – stosowana głównie w laboratoriach referencyjnych do celów naukowych i nadzoru epidemiologicznego.

Badania te mają znaczenie nie tylko dla pojedynczego pacjenta. Dzięki nim możliwe jest śledzenie krążących szczepów i aktualizacja składu szczepionek przed każdym sezonem grypowym. To element globalnego systemu wczesnego ostrzegania, w którym dane z gabinetów lekarskich trafiają do międzynarodowych baz WHO i ECDC.

Grypa a COVID-19 – różnice w diagnostyce

Objawy obu chorób bywają do siebie zbliżone, dlatego lekarze coraz częściej korzystają z testów łączonych (multiplex), które jednocześnie wykrywają wirusa grypy typu A i B oraz SARS-CoV-2. Takie rozwiązanie skraca czas diagnozy i pozwala szybciej wdrożyć odpowiednie postępowanie, zwłaszcza w sezonie infekcyjnym.

Jeszcze przed pandemią testy grypy były dostępne głównie w szpitalach. Dziś można je wykonać także w wielu przychodniach czy laboratoriach prywatnych. To realna zmiana jakościowa – lekarze nie muszą już polegać wyłącznie na intuicji, a pacjent szybciej uzyskuje pewność co do źródła infekcji.

Nowoczesna diagnostyka nie tylko potwierdza chorobę. Pomaga też zrozumieć, jak wirusy krążą w społeczeństwie – a ta wiedza, bardziej niż kiedykolwiek, decyduje o skuteczności profilaktyki i bezpieczeństwie zdrowotnym nas wszystkich.

Leczenie grypy – objawowe i przeciwwirusowe

Leczenie grypy zależy od nasilenia objawów i ogólnego stanu pacjenta. U większości osób choroba ma charakter samoograniczający się – wystarczy kilka dni odpoczynku, nawodnienie i łagodzenie dolegliwości, by organizm sam poradził sobie z infekcją. Jednak u pacjentów z grup ryzyka, takich jak seniorzy, kobiety w ciąży czy osoby z przewlekłymi chorobami układu oddechowego i krążenia, konieczne może być wdrożenie terapii przeciwwirusowej, która zmniejsza ryzyko powikłań.

W praktyce medycznej wyróżnia się więc dwa główne kierunki postępowania: leczenie objawowe, mające na celu złagodzenie skutków zakażenia, oraz leczenie przeciwwirusowe – stosowane w uzasadnionych przypadkach, gdy potrzebna jest interwencja farmakologiczna. Oba podejścia uzupełniają się, a decyzja o wyborze metody zależy od przebiegu choroby, czasu od pojawienia się objawów i indywidualnych czynników ryzyka.

Leczenie objawowe grypy

W zdecydowanej większości przypadków grypa wymaga jedynie leczenia objawowego. Nie ma leku, który „zabija” wirusa – organizm sam musi sobie z nim poradzić. Naszą rolą jest stworzenie mu jak najlepszych warunków do walki z infekcją i jednoczesne łagodzenie dokuczliwych symptomów.

• Odpoczynek i izolacja – choroba to czas na regenerację, a odseparowanie się od innych chroni bliskich przed zakażeniem.
• Nawadnianie – woda, herbaty ziołowe czy lekkie buliony uzupełniają płyny utracone podczas gorączki i wspierają organizm w walce z infekcją.
• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – paracetamol lub ibuprofen pomagają obniżyć temperaturę i złagodzić bóle mięśni. U dzieci należy unikać aspiryny ze względu na ryzyko zespołu Reye’a.
• Leki na kaszel i katar – preparaty przeciwkaszlowe, sól fizjologiczna czy krople obkurczające ułatwiają oddychanie i zmniejszają dyskomfort.
• Domowe sposoby – miód, cytryna czy napary mogą przynieść ulgę i poprawić samopoczucie, choć nie skracają przebiegu choroby. Uwaga: miodu nie wolno podawać niemowlętom.

Leczenie przeciwwirusowe

W przypadkach o cięższym przebiegu lub u osób szczególnie narażonych na powikłania – takich jak seniorzy, kobiety w ciąży, pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, serca czy układu odpornościowego – lekarz może rozważyć zastosowanie leków przeciwwirusowych. Ich zadaniem nie jest „zabicie” wirusa, lecz ograniczenie jego namnażania i skrócenie czasu trwania objawów.

• Oseltamiwir (doustnie) – najczęściej stosowany preparat, który można podać zarówno dorosłym, jak i dzieciom; skuteczny, jeśli zostanie wdrożony do 48 godzin od wystąpienia objawów.
• Zanamiwir (inhalacyjnie) – podawany wziewnie, zalecany u pacjentów, którzy dobrze tolerują leczenie inhalacyjne; działa miejscowo w drogach oddechowych.
• Peramiwir (dożylnie) – stosowany w warunkach szpitalnych u osób z ciężkim przebiegiem grypy lub niemożnością przyjmowania leków doustnych.

Najlepsze efekty osiąga się, gdy leczenie rozpocznie się w ciągu pierwszych 48 godzin od pojawienia się objawów. W tym czasie wirus namnaża się najintensywniej, dlatego szybka reakcja potrafi znacząco złagodzić przebieg choroby. W późniejszym etapie terapia może mieć ograniczoną skuteczność, choć w niektórych sytuacjach – np. u hospitalizowanych pacjentów – nadal bywa zalecana.

Leczenie przeciwwirusowe nie zastępuje odpoczynku ani domowej opieki – jest uzupełnieniem terapii. Współczesna medycyna coraz częściej podkreśla, że kluczem do skutecznego leczenia grypy jest nie tylko farmakologia, lecz także właściwy moment interwencji i świadomość, kiedy po nią sięgnąć.

Najważniejsze zasady postępowania przy grypie

Choć grypa potrafi przebiegać gwałtownie, podstawowe zasady radzenia sobie z nią są proste i sprawdzają się w zdecydowanej większości przypadków. Warto je znać i stosować, bo pozwalają ograniczyć zarówno objawy, jak i ryzyko groźnych powikłań.

• Odpoczynek, izolacja i leczenie objawowe – organizm sam zwalcza wirusa, a odpoczynek wspiera szybszy powrót do równowagi. Izolacja chroni bliskich i współpracowników przed zakażeniem.
• Szybka konsultacja lekarska u osób z grup ryzyka – seniorzy, dzieci, kobiety w ciąży czy pacjenci przewlekle chorzy mogą wymagać leków przeciwwirusowych. Największą skuteczność mają, gdy zostaną podane w ciągu 48 godzin od pojawienia się objawów.
• Brak miejsca dla antybiotyków – grypa to infekcja wirusowa, więc antybiotykoterapia nie działa. Antybiotyki stosuje się tylko w razie powikłań bakteryjnych (np. zapalenia płuc), zgodnie z decyzją lekarza.

Szczepienia przeciw grypie – najważniejsza profilaktyka

Najskuteczniejszą ochroną przed grypą pozostają szczepienia. Najlepiej wykonać je jesienią, zanim wirus zacznie krążyć na dużą skalę – szczyt zachorowań w Polsce przypada zwykle na styczeń–marzec. Szczepionka zaczyna działać po około 2–3 tygodniach od podania i zapewnia ochronę przez mniej więcej rok.

Szczególnie zalecane są osobom z grup ryzyka: seniorom, dzieciom, kobietom w ciąży, osobom przewlekle chorym oraz personelowi medycznemu. W ich przypadku szczepienie może decydować nie tylko o uniknięciu infekcji, ale też o życiu – to właśnie te grupy są najbardziej narażone na groźne powikłania. W Polsce część szczepień jest refundowana, co ułatwia dostęp do profilaktyki.

Dlaczego co roku trzeba się szczepić? Wirusy grypy nieustannie zmieniają białka powierzchniowe, przez co odporność z poprzedniego sezonu przestaje być w pełni skuteczna. Skład szczepionki jest więc aktualizowany każdego roku.

Higiena i codzienna prewencja

• mycie rąk ≥20 s lub preparaty na bazie alkoholu,
• zasłanianie ust i nosa przy kaszlu/kichaniu,
• niedotykanie twarzy (oczy, nos, usta),
• dystans i izolacja w sezonie epidemicznym,
• maseczki w skupiskach lub przy kontakcie z chorymi,
• wietrzenie pomieszczeń,
• zdrowy styl życia (sen, dieta, aktywność).

Można powiedzieć, że szczepienie jest tarczą, a higiena – mieczem w codziennej walce z wirusem. Tylko w duecie dają realną szansę, by uniknąć choroby lub przejść ją łagodniej.

Epidemiologia i sezonowość grypy

W Polsce grypa ma wyraźnie sezonowy charakter – większość zachorowań przypada między październikiem a marcem, ze szczytem aktywności wirusa w styczniu i lutym. To wtedy przychodnie notują gwałtowny wzrost liczby pacjentów z gorączką, kaszlem i bólami mięśni, a laboratoria odnotowują największy odsetek dodatnich wyników testów. Zjawisko to nie jest przypadkowe – sprzyjają mu niska temperatura, suchsze powietrze i częstsze przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach, co ułatwia przenoszenie się wirusa drogą kropelkową.

Jak pokazują dane NIZP-PZH, w sezonie 2023/2024 odnotowano w Polsce ponad 5 milionów przypadków zachorowań i podejrzeń grypy, z czego kilka tysięcy wymagało hospitalizacji. Każdy sezon przynosi też niewielkie, ale istotne różnice w dominujących szczepach – raz przeważa typ A(H1N1)pdm09, innym razem A(H3N2) lub wirusy grypy typu B.

Monitorowanie tych zmian ma znaczenie globalne. Dane z Polski trafiają do europejskich i światowych systemów nadzoru – ECDC oraz WHO – gdzie są analizowane wraz z informacjami z innych krajów półkuli północnej. Na tej podstawie eksperci opracowują rekomendacje dotyczące składu szczepionki na kolejny sezon. To przykład, jak lokalne dane epidemiologiczne stają się częścią globalnej strategii zdrowia publicznego.

Grypa nie jest więc jedynie sezonową niedogodnością. To choroba, której rytm ściśle współgra z porami roku, warunkami środowiskowymi i mobilnością społeczeństwa. Zrozumienie tej dynamiki pozwala lepiej przygotować się na kolejne fale zachorowań – zarówno na poziomie indywidualnym, jak i systemowym.

Grypa u dzieci a u dorosłych

Dzieci chorują na grypę częściej niż dorośli, ponieważ ich układ odpornościowy dopiero „uczy się” rozpoznawać i zwalczać wirusy. W tej grupie wiekowej objawy często rozwijają się gwałtowniej – pojawia się wysoka gorączka, silne bóle głowy, rozdrażnienie, a także dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka czy wymioty. U niemowląt sygnałem ostrzegawczym może być senność, niechęć do jedzenia lub przyspieszony oddech.

U dorosłych przebieg choroby bywa bardziej klasyczny: dominują bóle mięśni, dreszcze, uczucie rozbicia i ogólne osłabienie. W tym wieku organizm potrafi reagować skuteczniej, jednak nie oznacza to pełnej odporności – szczególnie jeśli grypa dotyka osoby przemęczone, z chorobami przewlekłymi lub o obniżonej odporności.

Jeśli u dziecka pojawia się wysoka gorączka połączona z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, warto wziąć pod uwagę grypę jako możliwą przyczynę i nie zwlekać z konsultacją lekarską. Wczesne rozpoznanie pozwala uniknąć odwodnienia i szybciej wdrożyć właściwe leczenie.

Powikłania i hospitalizacje

Choć grypa najczęściej ustępuje samoistnie, w części przypadków może prowadzić do groźnych powikłań. Najczęstszym i zarazem najpoważniejszym pozostaje zapalenie płuc – pierwotne, wirusowe lub wtórne, spowodowane nadkażeniem bakteryjnym. Typowy sygnał ostrzegawczy to nawrót gorączki i nasilająca się duszność po kilku dniach pozornej poprawy. W takich sytuacjach konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

Wśród innych możliwych następstw choroby wymienia się zapalenie ucha środkowego (częste u dzieci), zapalenie zatok, oskrzeli czy mięśnia sercowego, które może prowadzić do arytmii i niewydolności krążenia. W rzadkich przypadkach dochodzi także do zapalenia mózgu lub encefalopatii – szczególnie u osób z obniżoną odpornością.

Hospitalizacji wymagają pacjenci z ciężkim przebiegiem infekcji, objawami niewydolności oddechowej lub chorobami współistniejącymi, które zwiększają ryzyko powikłań. U dzieci należy bezwzględnie unikać podawania aspiryny w czasie infekcji grypowej – może ona prowadzić do rozwoju zespołu Reye’a, groźnego uszkodzenia wątroby i mózgu.

Współczesna medycyna coraz lepiej radzi sobie z leczeniem skutków grypy, ale kluczowe pozostaje jedno – czujność. Wczesna reakcja na niepokojące objawy pozwala uniknąć hospitalizacji i chroni przed powikłaniami, które wciąż stanowią realne zagrożenie, zwłaszcza dla najmłodszych i najstarszych pacjentów.

Wpływ społeczny i ekonomiczny grypy

Grypa to nie tylko problem zdrowotny, lecz także zjawisko o realnych skutkach społecznych i ekonomicznych. Każdy sezon przynosi setki tysięcy zwolnień lekarskich, obniżoną wydajność pracy i wzrost kosztów dla systemu ochrony zdrowia. Zwiększone obłożenie przychodni, konieczność hospitalizacji pacjentów oraz absencje wśród personelu medycznego tworzą efekt domina, który obciąża nie tylko szpitale, ale i całe gospodarki.

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, grypa sezonowa powoduje rocznie od 3 do 5 milionów przypadków ciężkich zachorowań i od 290 do 650 tysięcy zgonów na świecie. W Polsce skutki ekonomiczne to nie tylko koszt leczenia, lecz także utracone dni pracy i spadek efektywności firm. W tym kontekście profilaktyka – szczepienia, edukacja zdrowotna, odpowiedzialne zachowania podczas infekcji – nie jest wydatkiem, lecz inwestycją w zdrowie populacji i stabilność społeczną.

Każde zaszczepienie, każda świadoma decyzja o pozostaniu w domu z gorączką to element większego systemu ochrony – przed wirusem, ale też przed jego ekonomicznym cieniem.

Perspektywy przyszłościowe

Badania nad grypą trwają nieprzerwanie. Naukowcy z ośrodków w Europie, Stanach Zjednoczonych i Japonii pracują nad uniwersalną szczepionką, która miałaby chronić przed wieloma szczepami jednocześnie, dzięki działaniu na stabilne elementy struktury wirusa. Takie rozwiązanie mogłoby znacząco ograniczyć potrzebę corocznych szczepień i poprawić skuteczność ochrony w skali globalnej.

Równolegle rozwijane są nowe leki przeciwwirusowe, m.in. inhibitory polimerazy, które blokują proces namnażania wirusa wewnątrz komórek. Trwają także prace nad terapiami ukierunkowanymi na odpowiedź immunologiczną organizmu. W perspektywie kilku lat może to przełożyć się na bardziej spersonalizowane i skuteczne leczenie infekcji grypowych.

Grypa od dekad stanowi jeden z najlepszych testów dla systemów zdrowia publicznego – zmienia się, mutuje i wymusza czujność. Ale każda kolejna fala to także krok naprzód w rozumieniu, jak działa odporność, jak reagują populacje i jak blisko jesteśmy momentu, gdy wirus, znany od setek lat, przestanie nas zaskakiwać.

Jak wygrać z grypą?

Skuteczna strategia to połączenie trzech prostych zasad: szczepienia na czas (odporność buduje się w 2–3 tygodnie), higiena i izolacja przy objawach oraz szybka decyzja terapeutyczna u osób z ryzykiem powikłań (okno 48 godzin na leki przeciwwirusowe). To minimalizuje transmisję, skraca chorobę i realnie obniża ryzyko hospitalizacji.

• Reaguj wcześnie – nagły start z gorączką i rozbiciem traktuj jak grypę, ogranicz kontakty, skonsultuj dalsze kroki.
• Chroń najsłabszych – seniorzy, kobiety w ciąży, dzieci i chorzy przewlekle powinni mieć łatwy dostęp do konsultacji i e-recepty w ciągu 24–48 h.
• Wróć do aktywności bezpiecznie – minimum doba bez gorączki (bez leków) i ustępowanie objawów zanim wrócisz do pracy/szkoły i treningu.

To nie „jedna magiczna recepta”, lecz konsekwencja w podstawach. Jeśli każdy z nas zadziała szybko i odpowiedzialnie, grypa z choroby paraliżującej system staje się zarządzalnym ryzykiem zdrowotnym – przewidywalnym, krótszym i mniej kosztownym społecznie.

Bibliografia

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH). Dostęp online: pzh.gov.pl
• European Centre for Disease Prevention and Control. Dostęp online: ecdc.europa.eu
• World Health Organization (WHO). Dostęp online: who.int
• Puls Medycyny. Dostęp online: pulsmedycyny.pl

Dodatkowe domeny: pzh.gov.pl, opzci.pl