Wirus HPV – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie

Wybierz usługę

HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego (Human papillomavirus, łac. Papillomavirus hominis), to jedna z najczęstszych infekcji przenoszonych drogą płciową zarówno w Polsce, jak i na świecie. Zakażenie HPV, zwłaszcza typami wysokiego ryzyka, wiąże się z rozwojem niemal wszystkich przypadków raka szyjki macicy, a także innych nowotworów okolic narządów rodnych i gardła.

Rocznie w Polsce rozpoznaje się ponad 2 100 nowych zachorowań na raka szyjki macicy, a z powodu tej choroby umiera ponad 1 300 kobiet. Pomimo wdrożenia bezpłatnych szczepień w 2023 roku, tylko niewielka część nastolatek i nastolatków skorzystała z tej ochrony. Dzięki regularnym badaniom cytologicznym i szczepieniom można wyraźnie ograniczyć ryzyko najpoważniejszych powikłań.

HPV – czym jest wirus brodawczaka ludzkiego?

HPV (Human papillomavirus, łac. Papillomavirus hominis) to rodzina wirusów – znanych jest ponad 200 genotypów, z czego około 40 zakaża skórę i błony śluzowe okolic narządów płciowych kobiety i mężczyzny. Największe zagrożenie stanowią tzw. typy wysokiego ryzyka (onkogenne), takie jak HPV 16 czy 18, które sprzyjają powstawaniu zmian przednowotworowych oraz rozwojowi nowotworów złośliwych.

Dlaczego HPV jest groźny dla zdrowia?

Zdecydowana większość zakażeń HPV przebiega zupełnie bezobjawowo – organizm często sam radzi sobie z patogenem w ciągu kilku miesięcy lub lat. Jednak przy utrzymujących się infekcjach, zwłaszcza typami wysokoonkogennymi, zaburzeniu może ulec naturalny proces odbudowy komórek nabłonka. Powstałe w ten sposób komórki zmutowane (dysplastyczne) mogą z czasem rozwinąć się w raka szyjki macicy lub inne nowotwory.

„Profilaktyka nowotworów to długotrwały proces wymagający zaangażowania pacjenta i całego systemu ochrony zdrowia” – podkreśla dr n. med. Rafał Staszewski, ekspert Agencji Badań Medycznych.

Drogi zakażenia HPV – jak można się zakazić?

Zakażenie HPV następuje przede wszystkim poprzez kontakty seksualne – zarówno tradycyjny stosunek, jak i seks oralny czy analny. Nawet krótki kontakt ze skórą lub błoną śluzową osoby zainfekowanej wystarcza, aby przenieść wirusa. Sporadycznie do zakażenia może dojść poprzez przedmioty (np. ręczniki, gąbki), jednak są to przypadki wyjątkowo rzadkie.

Główne czynniki ryzyka zakażenia HPV

Na zakażenie szczególnie narażone są osoby:

• rozpoczynające wcześnie aktywność seksualną;
• mające wielu partnerów seksualnych;
• nieprzestrzegające zasad higieny intymnej;
• z zaburzoną odpornością (np. w przebiegu chorób przewlekłych, po przeszczepach);
• niepoddane szczepieniom ochronnym.

Stosowanie prezerwatyw zmniejsza, ale nie eliminuje całkowicie ryzyka przeniesienia wirusa.

Jakie objawy może wywoływać zakażenie HPV?

U większości zakażonych infekcja przebiega bez żadnych dolegliwości, przez co osoby nie podejrzewają u siebie obecności wirusa. Niemniej, objawy pojawiają się, gdy zakażenie utrzymuje się przez dłuższy czas i prowadzi do rozwoju konkretnych zmian.

Najczęstsze objawy zakażenia HPV

• Brodawki płciowe (kłykciny kończyste): głównie przy zakażeniu HPV typu 6 oraz 11, to niewielkie, miękkie, nieraz zgrupowane, grudkowate twory pojawiające się na narządach płciowych, w odbycie, rzadziej w okolicy jamy ustnej;
• Nieprawidłowe wyniki cytologii: zmiany na poziomie komórkowym nabłonka szyjki macicy (CIN – cervical intraepithelial neoplasia) wykrywane są zwykle podczas rutynowych badań przesiewowych;
• Objawy raka szyjki macicy: w zaawansowanym stadium to upławy, krwawienia kontaktowe lub międzymiesiączkowe, czasem bóle podbrzusza, przewlekłe zapalenia, trudności z oddawaniem moczu;
• Zmiany w obrębie jamy ustnej, gardła lub krtani: rzadko, ale mogą obejmować niebolesne brodawki, chrypkę, problemy z przełykaniem lub przewlekły kaszel.

Nietypowe objawy – kiedy zgłosić się do lekarza?

Niepokojące są wszelkie zmiany na skórze narządów intymnych, przedłużające się upławy, nietypowe krwawienia czy wyczuwalne guzki. Kobiety powinny zgłaszać się na rutynowe badania cytologiczne, nawet jeśli nie mają żadnych objawów.

Jakie typy wirusa HPV występują, co je różni i jakie niosą konsekwencje dla zdrowia?

Wirus HPV (Human papillomavirus) obejmuje ponad 200 typów, z których tylko część ma znaczenie kliniczne. Dzielą się na typy niskiego i wysokiego ryzyka w zależności od ich zdolności do wywoływania zmian nowotworowych.

Typy niskiego ryzyka, jak HPV 6 i 11, odpowiadają głównie za brodawki płciowe (kłykciny kończyste) i zmiany łagodne w obrębie nabłonka. Z kolei typy wysokiego ryzyka – przede wszystkim HPV 16 i 18 – są związane z rozwojem raka szyjki macicy, odbytu, gardła, prącia i pochwy. Te onkogenne warianty mogą przez długi czas pozostawać bezobjawowe, prowadząc do zmian przedrakowych, które są trudne do wykrycia bez badań przesiewowych.

Do typów generujących największe ryzyko poważnych następstw należą:

• HPV 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58 oraz inne z tej grupy.

Warto dodać, że odpowiadają za rozwój dysplazji szyjki macicy (CIN2–CIN3), zmian przednowotworowych oraz nowotworów szyjki macicy, odbytu, prącia i krtani. Najczęściej 6 i 11 – wywołują łagodne, aczkolwiek dokuczliwe brodawki narządów płciowych.

Jak pokazuje powyższa tabela, zakażenia typami wysokoonkogennymi wiążą się bezpośrednio z ryzykiem ciężkich chorób nowotworowych, podczas gdy typy niskoonkogenne wywołują najczęściej problemy estetyczno-funkcjonalne.

Jak przebiega diagnostyka zakażenia i powikłań HPV?

Wykrywanie i kontrola zakażenia opierają się głównie na:

• Badaniu cytologicznym (test Papanicolaou) – podstawowy sposób wykrywania stanów przedrakowych szyjki macicy. Zalecane regularnie kobietom od 25. roku życia, co 3 lata w ramach programu NFZ;
• Testach molekularnych HPV DNA – wykrywają obecność materiału genetycznego wirusa oraz umożliwiają określenie genotypu HPV;
• Kolposkopii – obserwacja szyjki macicy pod powiększeniem. Pozwala lekarzowi ocenić podejrzane zmiany;
• Biopsji – pobieranie wycinka do oceny histopatologicznej w razie nieprawidłowego wyniku cytologii lub kolposkopii.

Pamiętaj: wiele infekcji HPV rozpoznaje się dzięki przesiewowym badaniom cytologicznym, które mogą wykryć nieprawidłowości na wczesnym, zupełnie bezobjawowym etapie. Badania cytologiczne i testy HPV są dziś szeroko dostępne – warto regularnie korzystać z programów profilaktycznych i pytać swojego lekarza rodzinnego lub ginekologa o możliwość wykonania takich badań.

Czy można całkowicie wyleczyć zakażenie HPV?

Organizm zdrowej osoby w większości przypadków sam zwalcza wirusa w ciągu 6–24 miesięcy. Niestety, nie istnieje lek pozwalający na całkowitą eliminację wirusa z organizmu dorosłego – leczenie skupia się na terapii objawów i niwelowaniu powstałych zmian.

Postępowanie w przypadku wykrycia zmian HPV-zależnych

• Zmiany przednowotworowe szyjki macicy (CIN2–CIN3):
  • zabiegi chirurgiczne (konizacja, LEEP, krioterapia) polegające na usunięciu fragmentu chorej tkanki;
  • regularna kontrola cytologiczna po zabiegu.
• Kłykciny kończyste:
  • miejscowe leczenie farmakologiczne (maści, kremy);
  • zabiegi: krioterapia, elektrokoagulacja, laseroterapia;
  • usuwanie chirurgiczne w przypadku rozległych zmian.
• Leczenie wspomagające odporność:
  • unikanie czynników obniżających odporność (niewyspanie, stres, palenie papierosów);
  • zdrowa dieta, aktywność fizyczna i utrzymywanie higieny intymnej.

Nawet po wyleczeniu zmian należy regularnie poddawać się kontroli ginekologicznej lub urologicznej – dzięki temu można szybko wykryć ewentualny nawrót lub inne powikłania.

Szczepionki przeciw HPV – kto, kiedy i dlaczego powinien się szczepić?

Od 2023 roku w Polsce realizowany jest powszechny program szczepień ochronnych dla dzieci w wieku 12–13 lat, zarówno dziewcząt, jak i chłopców. Szczepionki (Cervarix, Gardasil 9) chronią przed najgroźniejszymi typami wirusa. Schemat obejmuje dwie dawki w odstępie od 6 do 12 miesięcy.

Warto pamiętać, że szczepienie jest najbardziej skuteczne przed rozpoczęciem współżycia, ale może być wykonane także u osób dorosłych (do 26. roku życia w Polsce podlega refundacji).

• Uczestniczenie w programach przesiewowych (cytologia, testy HPV DNA);
• dbanie o higienę intymną;
• ograniczanie liczby partnerów seksualnych lub konsekwentne stosowanie prezerwatyw;
• rozmowa z partnerem o badaniach i zdrowiu intymnym.

Rozważ szczepienie dzieci jeszcze przed rozpoczęciem dojrzewania oraz zachęcaj nastolatków do udziału w badaniach przesiewowych. Każdego niepokojącego objawu nie należy bagatelizować, a wątpliwości zawsze warto skonsultować z lekarzem rodzinnym lub ginekologiem.

Jak wygląda sytuacja dotycząca HPV w Polsce? Statystyki i trendy

W Polsce rak szyjki macicy pozostaje jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet w wieku 15–44 lata. Co roku rejestruje się ok. 2 160 nowych przypadków i ponad 1 360 zgonów. Łącznie nowotwory HPV-zależne występują u ponad 4 400 kobiet oraz u 1 600 mężczyzn rocznie.

Wielu ekspertów zwraca uwagę, że realna liczba zakażeń HPV jest znacznie wyższa, niż wynikałoby to z oficjalnych wykresów – większość infekcji przebiega bezobjawowo, przez co nie jest diagnozowana.

Statystyki szczepień i profilaktyki:

• Wysokość wyszczepialności po półroczu pierwszego programu szczepień wynosiła 20,4% dziewcząt i 11,2% chłopców w wieku 12–13 lat;
• W grupie dzieci do 19. roku życia w latach poprzedzających program osiągano zaledwie 0,9–2% wyszczepialności;
• Poziom uczestnictwa w badaniach cytologicznych to ok. 40% populacji objętej programem przesiewowym.

Eksperci przewidują, że wysoka wyszczepialność w grupie młodzieży może w nadchodzących latach radykalnie zmniejszyć liczbę nowych przypadków i zgonów, nawet o 50%. Efekty masowych szczepień przeciw HPV powinny być widoczne w ciągu 10–15 lat od wdrożenia programu.

Najnowsze badania, eksperckie opinie, trendy a wirusy HPV

Najaktualniejsze badania prowadzone w oparciu o polskie populacje potwierdzają jednoznacznie, że szczepionki HPV są bezpieczne i skuteczne – nie tylko zmniejszają liczbę kłykcin kończystych, lecz także ograniczają występowanie nawet najcięższych postaci dysplazji szyjki macicy CIN2 i CIN3.

Z danych epidemiologicznych wynika, że nowotwory HPV-zależne występują częściej u kobiet o niskiej świadomości zdrowotnej i u osób nieobjętych regularną diagnostyką przesiewową.

Jak podkreśla dr hab. n. med. Ewa Nowak-Markwitz: „Edukacja, szczepienia i systematyczne badania cytologiczne to fundamenty nowoczesnej profilaktyki nowotworowej w Polsce”.

Praktyczne wskazówki dotyczące walki z HPV

• Pamiętaj o szczepieniach: najlepiej zaszczepić dzieci przed rozpoczęciem współżycia, ale szczepienie jest skuteczne także u starszych nastolatków i młodych dorosłych;
• Regularnie badaj się cytologicznie: kobiety od 25. roku życia powinny wykonywać cytologię co 3 lata, a w razie wykrycia nieprawidłowości – postępować zgodnie z zaleceniami lekarza;
• Dbaj o zdrowy styl życia: dieta bogata w warzywa i owoce, aktywność fizyczna i unikanie używek wzmacnia odporność;
• Nie ignoruj objawów: nawet pojedyncze zmiany skórne czy nietypowe dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego to sygnał, żeby zgłosić się do specjalisty;
• Rozmawiaj z bliskimi: edukacja w rodzinie na temat zdrowia intymnego to najlepsza inwestycja w przyszłość.

Co warto wiedzieć o wirusach HPV? Podsumowanie

HPV to potencjalnie bardzo groźny wirus prowadzący do poważnych zaburzeń zdrowotnych – od łagodnych zmian skórnych po śmiertelne choroby nowotworowe, takie jak rak szyjki macicy. Najwięcej zachorowań dotyczy osób młodych, a skuteczna prewencja wymaga szczepień w dzieciństwie i konsekwentnej realizacji programów badań przesiewowych.

Pomimo wdrożenia programu powszechnych szczepień, wyszczepialność nastolatków pozostaje zbyt niska, by uznać problem za rozwiązany. Przyszłość walki z HPV należy do edukacji zdrowotnej, szerokiego dostępu do szczepień oraz odpowiedzialności jednostek i całego społeczeństwa. Pamiętajmy, że regularna kontrola zdrowia i świadome decyzje profilaktyczne mogą uratować życie – zarówno nasze, jak i naszych najbliższych.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

1. Agencja Badań Medycznych. Powszechny program szczepień przeciw HPV – przewidywane skutki zdrowotne dla populacji oraz dla systemu ochrony zdrowia w Polsce. Dostęp online: https://abm.gov.pl/
2. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–PZH, GUS. Profilaktyka zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Dostęp online: https://bip.aotm.gov.pl
3. Ministerstwo Zdrowia. Szczepienia przeciw HPV. Dostęp online: https://www.gov.pl/web/hpv
4. Długaszek M. i wsp. Prevalence of HPV and Assessing Type-Specific HPV Testing in Cervical High-Grade Squamous Intraepithelial Lesions in Poland. Pathogens 2023. Dostęp online: https://www.mdpi.com
5. NIZP–PZH. Stan realizacji programu szczepień przeciw HPV po 2,5 mies. realizacji. Dostęp online: https://szczepienia.pzh.gov.pl

Przy współudziale lekarza: Julia Lisowska