Co zrobić po ugryzieniu kleszcza? Kompleksowy poradnik krok po kroku

Wybierz usługę

Recepta

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Ugryzienie kleszcza to częste zjawisko, szczególnie w okresie wiosenno-letnim, które może nieść ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Kleszcze są nosicielami groźnych chorób, takich jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, w 2022 roku w Polsce odnotowano prawie 17,5 tysiąca przypadków boreliozy. W tym kompleksowym poradniku dowiesz się, jak prawidłowo usunąć kleszcza, jakie objawy powinny wzbudzić niepokój oraz kiedy należy skonsultować się z lekarzem.

Aktywność kleszczy w Polsce - kiedy ryzyko ugryzienia wzrasta?

Jeszcze kilka lat temu aktywność kleszczy w Polsce ograniczała się głównie do okresu od kwietnia do października. Jednak, jak podkreśla prof. dr hab. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku: "Ze względu na zmiany klimatyczne i coraz łagodniejsze zimy, okres aktywności kleszczy znacznie się wydłużył. Obecnie kleszcze mogą być aktywne przez niemal cały rok, gdy temperatura przekracza 5-7°C".

Kleszcze występują nie tylko w lasach i na łąkach, ale również w:

• Parkach miejskich,
• Ogrodach przydomowych,
• Terenach rekreacyjnych,
• Obszarach podmiejskich,
• Zaroślach nad zbiornikami wodnymi.

Jak wygląda kleszcz i ślad po jego ugryzieniu?

Kleszcze to małe pajęczaki o wielkości od 1 do 5 mm. Dr hab. Anna Moniuszko-Malinowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji UMB wyjaśnia: "Larwa kleszcza ma wielkość około 1 mm, nimfa około 1,5 mm, a dorosły osobnik od 2 do 5 mm. Po napojeniu się krwią kleszcz może zwiększyć swoją objętość nawet 10-krotnie".

Ugryzienie kleszcza (rumień wędrujący)

Charakterystyczny objaw boreliozy - czerwona, okrągła zmiana skórna, która z czasem powiększa się, tworząc pierścień z przejaśnieniem w środku. Pojawia się 3-30 dni po ugryzieniu. Nie swędzi i nie boli.

Ukąszenie komara

Swędzący, czerwony bąbel, który pojawia się natychmiast po ukąszeniu. Często towarzyszy mu intensywny świąd i miejscowy obrzęk.

Ukąszenie pająka

Punktowe zaczerwienienie, które może być bolesne. Czasami widoczne są dwa ślady po ukłuciu. Może wystąpić obrzęk i miejscowy stan zapalny.

Ukąszenie strzyżaka sarniego

Mały, czerwony guzek, który jest bolesny od razu po ukąszeniu. Często mylony z kleszczem, ale strzyżak ma skrzydła i jest owadami, a nie pajęczakiem.

Jak prawidłowo usunąć kleszcza?

Szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi. Prof. Joanna Zajkowska podkreśla: "Prawdopodobieństwo zakażenia krętkami Borrelia jest zależne od czasu żerowania kleszcza na organizmie człowieka i wynosi odpowiednio – 0% w przypadku czasu krótszego niż 24h, 12% dla 48h, 79% dla 72h i 94% dla 96h".

Krok po kroku - jak bezpiecznie usunąć kleszcza?

1. Przygotuj odpowiednie narzędzie: pęsetę, specjalną kleszczołapkę lub kartę do usuwania kleszczy.
2. Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry, bezpośrednio przy głowie pajęczaka.
3. Pociągnij zdecydowanym, płynnym ruchem prostopadle do skóry (do góry).
4. Zdezynfekuj miejsce po usunięciu kleszcza (np. spirytusem lub Octaniseptem).
5. Obserwuj miejsce ukąszenia przez następne 30 dni.

Profesjonalne narzędzia do usuwania kleszczy

Specjalistyczne kleszczołapki, karty i pęsety znacznie ułatwiają bezpieczne usunięcie kleszcza. Warto mieć je w domowej apteczce, szczególnie jeśli często przebywasz na terenach zielonych.

TEGO NIE RÓB:

1. Nie smaruj kleszcza tłuszczem, olejem, benzyną ani alkoholem - spowoduje to, że kleszcz zwróci zawartość swojego przewodu pokarmowego do Twojej krwi, zwiększając ryzyko zakażenia.
2. Nie wykręcaj kleszcza - może to spowodować oderwanie odwłoka od główki, która pozostanie w skórze.
3. Nie ściskaj odwłoka kleszcza - zwiększa to ryzyko wprowadzenia patogenów do organizmu.
4. Nie usuwaj kleszcza gołymi palcami - używaj zawsze odpowiednich narzędzi.

Co robić po usunięciu kleszcza?

Po usunięciu kleszcza kluczowa jest obserwacja miejsca ukąszenia oraz swojego stanu zdrowia. Dr n. med. Beata Skowron z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego zaleca: "Po ugryzieniu kleszcza konieczna jest samoobserwacja CAŁEGO ciała, nie tylko miejsca po ukąszeniu. Należy zwracać uwagę na pojawienie się rumienia wędrującego oraz objawów grypopodobnych".

Rumień wędrujący

• Pojawia się 3-30 dni po ugryzieniu (zwykle około 7 dnia),
• Ma średnicę powyżej 5 cm,
• Powiększa się z czasem,
• Często ma kształt "bawolego oka" lub "tarczy",
• Nie jest bolesny ani swędzący,
• Występuje u około 70% zakażonych boreliozą.

Objawy grypopodobne

• Gorączka lub stan podgorączkowy,
• Bóle mięśni i stawów,
• Ogólne osłabienie i rozbicie,
• Bóle głowy,
• Sztywność karku,
• Powiększone węzły chłonne.

Ważne!

Jeśli zaobserwujesz rumień wędrujący lub wystąpią objawy grypopodobne w ciągu kilku tygodni po ugryzieniu kleszcza, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Wczesne rozpoznanie i leczenie boreliozy znacznie zwiększa szanse na całkowite wyleczenie.

Badanie kleszcza i diagnostyka chorób odkleszczowych

Po usunięciu kleszcza możliwe jest jego zbadanie pod kątem obecności patogenów. Dr hab. Anna Moniuszko-Malinowska wyjaśnia: "Badanie usuniętego kleszcza może dostarczyć informacji o potencjalnym zagrożeniu, jednak ujemny wynik nie wyklucza zakażenia, a dodatni nie oznacza, że do zakażenia doszło. Kluczowa pozostaje obserwacja objawów i ewentualna diagnostyka pacjenta".

Choroby przenoszone przez kleszcze

Kleszcze są wektorami wielu groźnych chorób. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, w Polsce najczęściej występują cztery choroby odkleszczowe.

Borelioza

Czynnik: Bakterie z rodzaju Borrelia.

Objawy: Rumień wędrujący, objawy grypopodobne, zapalenie stawów, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia pracy serca.

Leczenie: Antybiotykoterapia (doksycyklina, amoksycylina, ceftriakson).

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Czynnik: Wirus KZM.

Objawy: Dwufazowy przebieg - najpierw objawy grypopodobne, następnie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Leczenie: Objawowe (brak leczenia przyczynowego), dostępna szczepionka.

Anaplazmoza

Czynnik: Bakterie Anaplasma phagocytophilum.

Objawy: Gorączka, bóle mięśni, bóle głowy, leukopenia, trombocytopenia.

Leczenie: Antybiotykoterapia (doksycyklina).

Babeszjoza

Czynnik: Pierwotniaki z rodzaju Babesia.

Objawy: Gorączka, anemia hemolityczna, żółtaczka, hemoglobinuria.

Leczenie: Leczenie skojarzone (atowakwon, azytromycyna, klindamycyna).

Tularemia

Czynnik: Bakterie Francisella tularensis.

Objawy: Owrzodzenie w miejscu ukąszenia, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka.

Leczenie: Antybiotykoterapia (streptomycyna, gentamycyna).

Bartoneloza

Czynnik: Bakterie z rodzaju Bartonella.

Objawy: Zmiany skórne, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych.

Leczenie: Antybiotykoterapia (azytromycyna, doksycyklina).

Jak zapobiegać ugryzieniom kleszczy?

Profilaktyka jest kluczowa w zapobieganiu chorobom odkleszczowym. Prof. Joanna Zajkowska radzi: "Najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom odkleszczowym jest unikanie kontaktu z kleszczami. Odpowiedni ubiór, stosowanie repelentów oraz dokładna kontrola ciała po powrocie z terenów zielonych znacząco zmniejszają ryzyko ugryzienia".

Odpowiedni ubiór

• jasne ubrania (łatwiej zauważyć kleszcza);
• długie spodnie wpuszczone w skarpety;
• koszula z długim rękawem;
• zakryte buty;
• nakrycie głowy.

Środki odstraszające

• repelenty zawierające DEET (20-30%);
• preparaty z ikarydyną;
• produkty zawierające IR3535;
• olejek z eukaliptusa cytrynowego;
• permetryna do impregnacji odzieży.

Po powrocie z terenów zielonych

1. Dokładnie obejrzyj całe ciało, zwracając szczególną uwagę na miejsca, gdzie skóra jest cienka: zgięcia kolan, pachwiny, okolice pępka, pachy, kark, za uszami i we włosach.
2. Weź prysznic - może to spłukać kleszcze, które jeszcze nie zdążyły się wczepić.
3. Wypierz i wysusz ubrania w wysokiej temperaturze.
4. Sprawdź również zwierzęta domowe, które były na zewnątrz.

Skuteczne repelenty przeciwko kleszczom

Wysokiej jakości środki odstraszające kleszcze są niezbędnym elementem profilaktyki chorób odkleszczowych. Wybieraj produkty zawierające DEET, ikarydynę lub IR3535.

Podsumowanie

Ugryzienie kleszcza nie musi prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jeśli będziemy odpowiednio przygotowani i szybko zareagujemy. Kluczowe jest prawidłowe usunięcie kleszcza, obserwacja miejsca ukąszenia oraz swojego stanu zdrowia, a w razie niepokojących objawów - niezwłoczna konsultacja z lekarzem.

Pamiętaj, że profilaktyka jest najskuteczniejszą metodą ochrony przed chorobami odkleszczowymi. Odpowiedni ubiór, stosowanie repelentów oraz dokładna kontrola ciała po powrocie z terenów zielonych znacząco zmniejszają ryzyko ugryzienia. Najważniejsze jest szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza oraz uważna obserwacja organizmu w kolejnych tygodniach. Wczesne rozpoznanie i leczenie chorób odkleszczowych daje najlepsze rokowania.

Bibliografia:

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. (2023). Epidemiological Review: Infectious diseases in Poland in 2022 (Przegląd epidemiologiczny: Choroby zakaźne w Polsce w 2022 roku). Warszawa. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40101016/

2. Zajkowska, J. (2021). Borelioza z Lyme – standardy diagnostyczne i terapeutyczne (Lyme borreliosis – diagnostic and therapeutic standards). Przegląd Epidemiologiczny, 75(1), 31–45. https://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/

3. Moniuszko-Malinowska, A., et al. (2022). Tick-borne pathogens and their vectors in Europe. Ticks and Tick-borne Diseases, 13(1), 101837. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9024821/

4. Zajkowska, J., & Dunaj, J. (2020). Borelioza z Lyme – patogeneza, obraz kliniczny i leczenie (Lyme borreliosis – pathogenesis, clinical picture, and treatment). Polski Merkuriusz Lekarski, 48(288), 438–442. https://journals.viamedica.pl/

5. Skowron, B. (2023). Co zrobić po ugryzieniu kleszcza? Radzimy krok po kroku (What to do after a tick bite? Step-by-step guide). Diagnostyka. https://diag.pl

6. Główny Inspektorat Sanitarny. (2023). Choroby przenoszone przez kleszcze (Tick-borne diseases). Warszawa. https://www.gov.pl/

7. Zajkowska, J. (2022). Profilaktyka chorób odkleszczowych (Prevention of tick-borne diseases). Medycyna po Dyplomie, 31(3), 45–52. https://journals.viamedica.pl/