Zespół Marfana. Co to jest? Objawy i przyczyny

Wybierz usługę

Zespół Marfana to genetyczne schorzenie tkanki łącznej, które dotyka około 1 na 5000 osób na świecie, co przekłada się na ok. 8 tysięcy pacjentów z tym schorzeniem w Polsce. Choroba objawia się nieprawidłowościami w układzie sercowo-naczyniowym, szkieletowym i wzrokowym, a najgroźniejsze są powikłania kardiologiczne, takie jak poszerzenie aorty prowadzące do jej rozwarstwienia.

Wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie znacząco poprawiają rokowanie – jeszcze niedawno średnia długość życia nieleczonych pacjentów wynosiła 32 lata, obecnie ludzie z zespołem Marfana mogą żyć nawet 60-70 lat. Choroba figuruje pod nazwą angielską "Marfan syndrome" i łacińską "Marfan's syndrome", a w klasyfikacjach ICD-10: Q87.4 oraz ICD-11: LD28.01.

Jakie są przyczyny występowania Zespołu Marfana?

Głównym podłożem Zespołu Marfana jest mutacja genu FBN1 na chromosomie 15, odpowiedzialnego za kodowanie białka fibrylina-1. Białko to stanowi kluczowy składnik włókien sprężystych, które nadają tkance łącznej elastyczność i sprężystość. Mutacje prowadzą do nieprawidłowej produkcji fibryliny-1 i osłabienia tkanki łącznej w naczyniach krwionośnych, ścięgnach, chrząstkach, rogówce i innych strukturach ciała.

Do dziś zidentyfikowano ponad 3000 wariantów mutacji FBN1, przez co objawy kliniczne bywają bardzo zróżnicowane. Choroba dziedziczona jest autosomalnie dominująco – oznacza to, iż obecność jednej nieprawidłowej kopii genu prowadzi do rozwoju pełnych objawów.

W 75% przypadków zespół występuje rodzinnie, w pozostałych to spontaniczne mutacje (de novo) u osób bez rodzinnego obciążenia. Warto podkreślić, że ryzyko takich mutacji rośnie wraz z wiekiem ojca.

Jak objawia się Zespół Marfana?

Choroba dotyka wielu układów organizmu, a objawy mogą być różnie nasilone. Jedną z typowych cech jest nieproporcjonalna budowa – wysoki wzrost (średnio 191,3±9 cm u mężczyzn i 175,4±8,2 cm u kobiet), smukła sylwetka oraz wydłużone kończyny i palce.

W układzie szkieletowym często pojawiają się:

• pająkowatość palców (arachnodaktylia);
• deformacje klatki piersiowej (klatka lejkowata lub kurza);
• skolioza, kifoza, pogłębiona lordoza;
• nadmierna ruchomość stawów;
• płaskostopie;
• wysoko wysklepione podniebienie gotyckie.

Charakterystyczne są także objawy okulistyczne:

• przemieszczenie soczewki (ektopia lentis);
• krótkowzroczność;
• astygmatyzm;
• wczesna jaskra czy zaćma;
• odwarstwienie siatkówki.

Najgroźniejsze powikłania dotyczą układu sercowo-naczyniowego:

• poszerzenie aorty wstępującej;
• niedomykalność zastawki aortalnej;
• wypadanie płatków zastawki mitralnej;
• tętniaki;
• zaburzenia rytmu serca.

Dodatkowo mogą pojawić się objawy związane z układem oddechowym (np. odma opłucnowa) i zmiany skórne (przedwczesne rozstępy).

Jak wygląda diagnostyka w Zespole Marfana?

Rozpoznanie bazuje na zmodyfikowanych kryteriach gandawskich (Ghent), biorących pod uwagę objawy w różnych narządach i historię rodzinną. Diagnostyka wymaga współpracy kardiologa, okulisty, ortopedy oraz genetyka.

Badania kardiologiczne, zwłaszcza echokardiografia, umożliwiają ocenę aorty i zastawek serca; czasem konieczny jest rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Badania okulistyczne koncentrują się na położeniu soczewki i stopniu krótkowzroczności, a obecność przemieszczenia soczewki jest wysoce charakterystyczna.

Znaczenie mają także testy genetyczne:

• sekwencjonowanie Sangera genu FBN1;
• panele genowe nowej generacji (NGS);
• badanie całego egzomu (WES) lub genomu (WGS) przy licznych objawach.

W rodzinach, gdzie choroba jest obecna u kilku osób, stosuje się analizę sprzężeniową – skuteczną i stosunkowo niedrogą.

Skuteczność wykrywania mutacji zależy od wybranej metody i wynosi nawet 70-93%.

Jak leczyć Zespół Marfana?

Chociaż Zespół Marfana nie jest uleczalny przyczynowo, współczesna medycyna oferuje skuteczne leczenie objawowe i zapobiegające powikłaniom. Proces leczenia powinien być kompleksowy oraz dostosowany do indywidualnych potrzeb chorego.

Leczenie farmakologiczne koncentruje się na ochronie układu sercowo-naczyniowego:

• beta-blokery (atenolol) – zmniejszają obciążenie aorty spowalniając akcję serca;
• antagoniści receptora angiotensyny II (losartan, irbesartan) – skutecznie hamują poszerzanie aorty;
• inhibitory ACE – często stosowane jako leki drugiego rzutu.

Najnowsze badania potwierdzają, że ARB pozwalają obniżyć tempo poszerzania aorty nawet o połowę i są bezpieczne u dzieci i dorosłych.

Leczenie operacyjne obejmuje:

• planowe zabiegi na aorcie, gdy jej średnica przekroczy 5 cm;
• rekonstrukcję zastawek;
• korekcję deformacji klatki piersiowej i leczenie skrzywień kręgosłupa.

Leczenie okulistyczne skupia się na korekcji wzroku, operacjach w przypadku przemieszczenia soczewki oraz leczeniu odwarstwienia siatkówki.

Rehabilitacja odgrywa ważną rolę w zachowaniu sprawności fizycznej. Zalecane są ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu i brzucha oraz usprawniające funkcję oddechową. Unikać należy sportów kontaktowych i forsownych aktywności.

Jakie działania profilaktyczne można podjąć w Zespole Marfana?

Profilaktyka ukierunkowana jest na wczesne wykrycie choroby, regularne monitorowanie stanu zdrowia i zapobieganie powikłaniom. Szczególnie istotne jest badanie członków rodzin, w których zdiagnozowano chorobę.

Podstawą działań profilaktycznych są regularne kontrole:

• coroczne badania kardiologiczne z echokardiografią;
• badania okulistyczne co roku;
• kontrole ortopedyczne, zwłaszcza u dzieci oraz młodzieży.

Ważna jest edukacja chorych oraz ich rodzin:

• rozpoznawanie objawów alarmowych (nagły ból w klatce piersiowej, duszność, zaburzenia widzenia);
• zasady bezpiecznej aktywności fizycznej;
• regularne przyjmowanie leków;
• planowanie rodziny z uwzględnieniem ryzyka genetycznego.

Duży nacisk kładzie się na poradnictwo genetyczne – umożliwia ono diagnostykę prenatalną oraz racjonalne podejmowanie decyzji o rodzicielstwie (ryzyko przekazania choroby to 50% przy chorym jednym z rodziców).

Wskazana jest także profilaktyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia przed zabiegami stomatologicznymi i niektórymi procedurami medycznymi u pacjentów z wadami zastawkowymi.

Jakie są statystyki dotyczące Zespołu Marfana w Polsce?

Według danych Stowarzyszenia Marfan Polska, choroba występuje z częstością 1:5000, co daje ok. 8 tysięcy pacjentów. Dodatkowo szacuje się, że 2-3 razy więcej osób cierpi na podobne choroby tkanki łącznej.

Porównywalne wartości obserwuje się na świecie – częstość występowania to 1:3000 do 1:5000. Badania azjatyckie z użyciem kodów ICD-10 wedle dostępnych rejestrów dają zbliżone wskaźniki.

Tylko ok. 30% polskich pacjentów wie o swojej chorobie, reszta nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia – rodzi to ryzyko wystąpienia powikłań. Od 1995 roku Stowarzyszenie Marfan Polska angażuje się w edukację, szkolenia i kampanie informacyjne, kierowane zarówno do lekarzy, jak i rodzin pacjentów.

Warto podkreślić, że liczby te mogą być niedoszacowane, gdyż u wielu pacjentów proces diagnostyczny jest wydłużony lub choroba pozostaje nierozpoznana.

Jakie są najnowsze trendy w badaniach nad Zespołem Marfana?

Badania skupiają się obecnie na kilku obszarach, które mogą przełożyć się na poprawę rokowania w przyszłości.

Nowe analizy genetyczne sugerują, że Zespół Marfana może być znacznie częstszy niż dotąd sądzono – dane z 2025 roku podają częstość nawet 1:416.

Przełomem jest także meta-analiza opublikowana w The Lancet, która wykazała skuteczność ARB w spowolnieniu poszerzania aorty – tempo to może ulec obniżeniu o połowę.

Ciekawym wątkiem pozostaje wpływ choroby na układ nerwowy – badania z 2024 roku sugerują zwiększone ryzyko zaburzeń mózgowo-naczyniowych i powikłań neurologicznych, stąd potrzeba holistycznego spojrzenia na pacjenta.

Dynamicznie rozwija się także diagnostyka molekularna. Panele genowe nowej generacji pozwalają na szybszą i skuteczniejszą detekcję mutacji – w badaniach z 2023 roku uzyskano rozpoznanie molekularne u 85% pacjentów z podejrzeniem zespołu.

Warto nadmienić, że 34% dzieci z Zespołem Marfana może rozwijać kardiomiopatię niezależnie od wad zastawkowych, co wskazuje na konieczność nowego podejścia do monitorowania najmłodszych chorych.

Jakie jest rokowanie w Zespole Marfana?

Dzięki rozwojowi diagnostyki i leczenia rokowanie pacjentów uległo znaczącej poprawie. W latach 70. XX wieku średnia długość życia wynosiła 32 lata, dzisiaj – 60-70 lat.

Współczesne badania potwierdzają, że 10-letnie przeżycie wynosi 92,7%. Najnowsze statystyki dowodzą, że przeciętna długość życia pacjentów niemal dorównuje wartościom populacyjnym.

Na rokowanie mają wpływ:

• wczesne wykrycie i podjęcie terapii;
• regularna kontrola aorty;
• skuteczne leczenie farmakologiczne;
• planowane, przedwczesne zabiegi chirurgiczne.

Największe korzyści odnoszą najmłodsze grupy wiekowe, co podkreśla wagę wczesnego włączenia kompleksowej terapii. Nowoczesne leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem beta-blokerów i ARB zdecydowanie zmniejsza ryzyko rozwarstwienia aorty – najgroźniejszego powikłania tej choroby. Zabiegi operacyjne wykonywane przed osiągnięciem krytycznych wymiarów aorty cechują się bardzo wysoką skutecznością.

Zespół Marfana to niemałe wyzwanie kliniczne, ale interdyscyplinarne leczenie i nowoczesna diagnostyka pozwalają pacjentom na prowadzenie aktywnego życia. Kluczowe jest zwiększanie świadomości wśród lekarzy, chorych i ich rodzin.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

• Stowarzyszenie Marfan Polska. Dostęp online: https://marfan.org;
• MedlinePlus Genetics – Marfan syndrome. Dostęp online: https://medlineplus.gov/;
• Orphanet – Zespół Marfana. Dostęp online: https://www.orpha.net/;
• National Heart, Lung, and Blood Institute. Dostęp online: https://www.nhlbi.nih.gov.

Przy współudziale lekarza: Krzysztof Kubera