Czerniak. Objawy, przyczyny oraz sposoby leczenia

Czerniak należy do grupy nowotworów złośliwych skóry. Jest to jednocześnie jeden z najbardziej agresywnych jego rodzajów. Wskazuje się, że czerniak występuje raczej u osób młodych, a w szczególności u kobiet. Średnio 3 tysiące pacjentów rocznie dowiaduje się, że choruje na czerniaka. Czym dokładnie jest ta choroba, w jaki sposób się objawia oraz jakie są dokładne przyczyny jego wystąpienia? 

Czym jest czerniak? 

Czerniak, inaczej melanoma, to złośliwy nowotwór skóry. Rozwija się między innymi z istniejącego już znamienia barwnikowego, ale czasem nie potrzeba do tego istniejącego już pieprzyka. Wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych. Choroba dotyczy przede wszystkim obszarów skóry, ale medycyna zna przypadki, gdy wystąpiła również w oku czy narządach płciowych. 

Przyczyny rozwoju czerniaka

Przyczyny powstawania czerniaków mogą być wieloczynnikowe. Nie ma reguły, co ostatecznie prowadzi do powstawania tej choroby. Mówi się, że głównym czynnikiem ryzyka jest promieniowanie ultrafioletowe, czyli zarówno ekspozycja na słońce, jak i w solarium. Uważa się, że to właśnie długie przebywanie na słońcu, będąc źle zabezpieczonym, może prowadzić właśnie do rozwoju tego problemu. Ale wśród czynników ryzyka wymienia się także: 

1.    Oparzenia słoneczne 
2.    Duża ilość zmian barwnikowych
3.    Występowanie znamion atypowych 
4.    Drażnienie skóry w sposób stały 
5.    Występowanie wrodzonego znamienia barwnikowego, szczególnie jeśli jest dużych rozmiarów 
6.    Czynnik genetyczny – około 10% zachorowań ma swoje podłoże w dziedziczeniu 

Najbardziej na rozwój choroby narażone są osoby o konkretnych cechach, na przykład rudowłosi, z dużą ilością piegów i I fototypem skóry. 

Rodzaje czerniaka 

Wyróżnia się różne typy czerniaków – każda z nich ma swoje indywidualne objawy, po których można je rozpoznać. Są to między innymi: 

1.    Czerniak szerzący się powierzchownie – to około 70% wszystkich przypadków czerniaka. Zazwyczaj rozwija się na podłożu zmian barwnikowych. Charakteryzuje się lekko uniesioną, miejscami płaską, czarno-brązowo-szarą zmianą. 
2.    Czerniak guzkowy – to około 10-30% przypadków i rozwija się ze znamion barwnikowych albo z całkiem zdrowej skóry. Ma postać guzków w ciemnym kolorze, które mogą krwawić. To rodzaj czerniaka z najgorszym rokowaniem i bardzo szybko postępującym przebiegu. 
3.    Czarniak wywodzący się z plamy soczewicowatej – stanowi do około 20% przypadków i rozwija się najczęściej u osób w wieku senioralnym. 
4.    Czerniak bezbarwnikowy – najcięższa postać, która nie wytwarza barwnika i objawy tego konkretnego rodzaju czerniaka bardzo ciężko zaobserwować i stwierdzić 
5.    Czerniak akralny – stanowi około 5% przypadków, a zmiana lokalizuje się na kończynach – najczęściej na podeszwach stóp i dłoniach. 

Objawy czerniaka 

Warto obserwować swoje ciało – szybkie znalezienie objawów, może popchnąć nas do odwiedzenia lekarza i odpowiedniego wyleczenia. Czerniak może jednak przyjmować różne postacie i warto mieć to na uwadze. Do najczęstszych objawów czerniaka zalicza się: 

1.    Asymetria: Asymetryczny kształt zmiany 
2.    Brzegi znamienia: Nieregularny brzeg zmiany 
3.    Czerwony: Niejednolite zabarwienie 
4.    Duży rozmiar: Średnica powyżej 5 mm
5.    Ewolucja: Uniesienie oraz nierówna powierzchnia 

Wymieniona wyżej reguła to ABCDE, ale można również zastosować system Glasgow, w którym bierze się pod uwagę takie objawy jak: 

1.    Średnica powyżej 7 mm
2.    Zmiana kształtu 
3.    Powiększenie znamienia 
4.    Sączenie
5.    Krwawienie lub strup w obrębie znamienia
6.    Obecność stanu zapalnego 
7.    Zmiana koloru 
8.    Świąd
9.    Przeczulica 

Co najmniej 3 cechy stwierdzone u siebie mogą być jasnym sygnałem o wystąpieniu czerniaka. 

Jak diagnozować czerniaka? 

Podstawą do wykrycia nowotworu jest dokładne badanie lekarskie, które powinien zrobić dermatolog. Badanie musi być bardzo dokładne, a jeśli istnieje podejrzenie, że problemem jest czerniak – lekarz najpewniej zdecyduje się na dalszą diagnostykę. Konieczne będzie badanie histopatologiczne całej usuniętej chirurgicznie zmiany – bo tak właśnie postępuje się z taką zmianą. Należy wyciąć ją w całości z marginesem zdrowej skóry i przekazuje się do badania histopatologicznego. Zabieg ten nazywa się biopsją i to ona pozwoli ustalić, czy faktycznie mamy do czynienia z czerniakiem. Często wykonuje się również dodatkowe badania, takie jak np. RTG klatki piersiowej czy USG jamy brzusznej. 

Czerniak – stopnie zaawansowania 

Są różne stopnie zaawansowania, które ustala biopsja. Są to: 

1.    Stopień 0 – rak in situ, nie przekracza naskórka, nie nacieka 
2.    Stopień 1 – węzły chłonne nie są zajęte, nie ma przerzutów 
3.    Stopień 2 – występuje miejscowo, podzielony jest na 3 stopnie w zależności od wielkości guza: 
a. owrzodzenie o grubości do 2 mm, ale nieprzekraczające 4 mm
b. owrzodzenie o grubości do 4 mm, ale bez owrzodzenia może być większe
c. grubość zmiany, wraz z owrzodzeniem, przekracza 4 mm

Jak leczyć czerniaka? 

Jak przy każdym nowotworze – ważne jest szybkie wykrycie. Fundamentem leczenia jest wycięcie zmiany. Po potwierdzeniu czerniaka w badaniu histopatologicznym może zostać podjęta decyzja o wycięciu blizny. Następnie jest ważna wykonanie biopsji węzła wartowniczego (węzeł chłonny, który jest pierwszy na drodze spływu chłonki z rejonu wyciętego czerniaka). Jeśli tam zostaną wykryte przerzuty – usuwa się węzły chłonne z całego obszaru spływu chłonki, czyli wykonywana jest limfadenektomia. W zależności od zaawansowania choroby podejmuje się indywidualnie kolejne kroki i sięga po różne metody leczenia np. chirurgia, immunoterapia czy radioterapia, a czasem również chemioterapia oraz leczenie celowane. 

Jak zapobiegać czerniakowi? 

Bardzo ważna jest profilaktyka, żeby nie dopuszczać do rozwoju czerniaka. Zapobieganie to przede wszystkim: 

1.    Obserwowanie się co miesiąc, a w sytuacji niepokojącej – kontakt z dermatologiem 
2.    Regularne kontrole u dermatologa – przynajmniej raz w roku warto umówić się do lekarza w celu sprawdzenia pieprzyków i innych zmian 
3.    Wychodząc na słońce – należy dbać o odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną. Należy stosować kremy z wysokim filtrem UV. Ochrona dotyczy również oczu – należy nosić okulary z filtrem UV.  

-
Autor: S.L.

Przy współudziale lekarza: Marcin Lubiński