Nieswoiste zapalenia jelit. Przyczyny, objawy oraz sposoby leczenia
Wybierz usługę
Nieswoiste zapalenia jelit to grupa przewlekłych chorób autoimmunologicznych, które dotykają około 100 tysięcy osób w Polsce. Objawy te choroby znacząco wpływają na jakość życia pacjentów, powodując bóle brzucha, biegunki z krwią oraz liczne powikłania pozajelitowe. Mimo że nie ma całkowitego wyleczenia, nowoczesne metody diagnostyczne i terapeutyczne pozwalają na skuteczną kontrolę objawów oraz poprawę komfortu życia chorych.
Jakie są statystyki nieswoistych zapaleń jelit w Polsce?
Zgłaszane przypadki nieswoistych zapaleń jelit w Polsce stale rosną. W 2020 roku odnotowano 96 809 pacjentów z tym schorzeniem – w tym 23 574 osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna (ang. Crohn’s disease, łac. Morbus Crohn), a 73 235 z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (ang. ulcerative colitis, łac. colitis ulcerosa). Oznacza to, że statystycznie jeden na około 400 mieszkańców Polski cierpi na jedną z tych chorób.
W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, częstość występowania w 2020 roku wyniosła 61,6 na 100 tysięcy mieszkańców – wyższą u mężczyzn niż u kobiet. Zapadalność natomiast kształtowała się na poziomie 4,7 na 100 tysięcy. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego występowało znacznie częściej – częstość ta osiągała 191,4 na 100 tysięcy mieszkańców.
Trendy epidemiologiczne a nieswoiste zapalenie jelit
W latach 2009-2020 obserwowany jest systematyczny wzrost liczby zachorowań na oba schorzenia. Najczęściej na chorobę Leśniowskiego-Crohna zapadają młodzi dorośli w wieku 20-29 lat (8,2 przypadków na 100 tysięcy), natomiast w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego szczyt zachorowań przypada również na tę samą grupę wiekową (16,4 na 100 tysięcy).
Czy można zapobiec nieswoistym zapaleniom jelit?
Choć bezpośrednie przyczyny nie są znane, eksperci podkreślają rolę prawidłowej mikroflory jelitowej jako elementu profilaktyki. Dr Maria Wiśniewska-Jaroślińska podkreśla, że dbanie o jelita i zdrową dietę zgodną z Piramidą Zdrowego Żywienia odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowia przewodu pokarmowego.
Nieprawidłowa flora bakteryjna prowadzi do przerostu patogenów i zwiększa ryzyko nieprawidłowej reakcji immunologicznej. Zalecenia profilaktyczne obejmują:
- odpowiednią ilość błonnika, szczególnie z warzyw i owoców;
- umiarkowane spożycie mięsa i cukru oraz ograniczenie produktów wysokoprzetworzonych;
- regularną aktywność fizyczną;
- monitorowanie i ewentualną suplementację witaminy D3;
- dbanie o odpowiedni wypoczynek i długość snu;
- unikanie przewlekłego stresu poprzez stosowanie technik relaksacyjnych.
Wysoka zachorowalność w krajach rozwiniętych i dużych miastach oraz czynniki środowiskowe, jak palenie papierosów i przewlekły stres, mogą dodatkowo zwiększać ryzyko choroby.
Jakie są główne przyczyny nieswoistych zapaleń jelit?
Główne przyczyny nieswoistych zapaleń jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mają charakter wieloczynnikowy. W grę wchodzą zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki immunologiczne, środowiskowe oraz zaburzenia w składzie mikrobioty jelitowej. U osób podatnych organizm nieprawidłowo reaguje na obecność naturalnych bakterii w jelitach, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego.
| Czynnik | Opis |
|---|---|
| Czynniki etiologiczne | Nieswoiste zapalenia jelit należą do grupy chorób wieloczynnikowych, gdzie wpływają zarówno geny, jak i środowisko i mikrobiota jelitowa. Najnowsze badania wskazują na rozległą sieć wzajemnych zależności, która może predysponować do rozwoju schorzenia. |
| Predyspozycje genetyczne | Obecność bliskiego krewnego chorującego na nieswoiste zapalenia jelit znacząco zwiększa ryzyko zachorowania, szczególnie w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna. Identyfikacja mutacji w genie NOD2/CARD15 może wiązać się nawet z 40-krotnym wzrostem ryzyka wystąpienia choroby. |
| Czynniki immunologiczne | Charakterystyczne dla tych chorób są zaburzenia pracy układu odpornościowego, związane z nadprodukcją cytokin prozapalnych. To właśnie nadmierny stan zapalny prowadzi do uszkodzeń błony śluzowej jelit. |
| Czynniki środowiskowe i mikrobiota | Kluczowe znaczenie w rozwoju choroby przypisuje się zmianom w mikrobiocie jelitowej, a zwłaszcza obniżeniu różnorodności i liczebności korzystnych bakterii. |
Zidentyfikowano konkretne mutacje genów, które zwiększają ryzyko zachorowania, np. w genie NOD2. U chorych często obserwuje się obniżoną różnorodność bakterii jelitowych i dominację drobnoustrojów prozapalnych. Dodatkowo istotny wpływ mają dieta, stres, palenie papierosów i stosowanie niektórych leków.
Objawy podstawowe
Nieswoiste zapalenia jelit powodują szeroki wachlarz dolegliwości, zarówno ze strony przewodu pokarmowego, jak i objawów ogólnych:
- biegunki (powyżej 3 nieuformowanych stolców na dobę);
- domieszka krwi lub ropy w kale;
- przewlekły ból brzucha;
- uczucie zmęczenia;
- podwyższona temperatura ciała lub gorączka;
- niezamierzony spadek masy ciała.
Objawy pozajelitowe
Chorobie mogą towarzyszyć zmiany pozajelitowe – skórne, stawowe i oczne. Zdarzają się również przetoki, które są nieprawidłowym połączeniem między jelitem a innymi strukturami.
Różnice między chorobą Leśniowskiego-Crohna a wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego ogranicza się do błony śluzowej jelita grubego – typowym objawem jest biegunka z krwią;
- Choroba Leśniowskiego-Crohna może zajmować każdy odcinek przewodu pokarmowego i przebiega najczęściej z bólem w prawym podbrzuszu i znacznym spadkiem wagi.
Klasyfikacja ICD-10 i ICD-11
W międzynarodowych klasyfikacjach chorób wyróżniono osobne kategorie dla nieswoistych zapaleń jelit:
- ICD-10: K50 – Choroba Crohna (choroba Leśniowskiego-Crohna);
- ICD-10: K51 – Wrzodziejące zapalenie jelit;
- ICD-10: K52.8 – Kolagenowe zapalenie jelit, eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit;
- ICD-10: K55.1 – Niedokrwienne zapalenie jelita grubego (przewlekłe);
- ICD-11: DD70 – Choroba Crohna, DD71 – Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, DD72 – Nieokreślone zapalenie jelita grubego.
Podstawą rozpoznania są badania laboratoryjne krwi (morfologia, CRP), analiza stolca na obecność kalprotektyny, a także obrazowe (kolonoskopia, enterografia). Kolonoskopia pozwala na ocenę błony śluzowej, pobranie wycinków do analizy histopatologicznej oraz wykrywanie polipów. W diagnostyce różnicowej i ocenie ryzyka stosuje się również badania genetyczne (np. NOD2/CARD15).
Cele terapii i spojrzenie ekspertów
Leczenie skupia się na wygojeniu zmian zapalnych i utrzymaniu remisji choroby. Jak podkreśla prof. Grażyna Rydzewska, „lekarze wiedzą, jak leczyć nieswoiste choroby zapalne jelit, stosując glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, a w najtrudniejszych przypadkach również leki biologiczne”.
Leczenie farmakologiczne
- aminosalicylany (5-ASA) – podstawowy lek w łagodnym wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego;
- glikokortykosteroidy – stosowane głównie w zaostrzeniach;
- leki immunosupresyjne (azatiopryna, merkaptopuryna, metotreksat);
- leki biologiczne: inhibitory TNF-α (infliksymab, adalimumab, golimumab), leki antyintegrynowe (wedolizumab), przeciwciała przeciw interleukinom (ustekinumab, mirikizumab), inhibitory kinaz janusowych (upadacytynib).
Prof. Jarosław Reguła zwraca uwagę, że „nowoczesne, innowacyjne leczenie jest stosowane u blisko 10% chorych z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, choć potrzebne jest zdecydowanie większej grupie pacjentów”.
Najświeższe doniesienia kliniczne podkreślają rosnącą skuteczność terapii biologicznych. Mirikizumab to pierwszy przeciwciał monoklonalny selektywnie blokujący IL-23, dopuszczony do leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego; upadacytynib, doustny inhibitor kinaz janusowych, zapewnia wysoką skuteczność w zaostrzeniach tej choroby.
Jakie są najnowsze osiągnięcia w badaniach nad nieswoistymi zapaleniami jelit?
Brytyjscy naukowcy zidentyfikowali istotny fragment DNA, odpowiadający za nadmierny stan zapalny u większości chorych. Dotychczasowe badania sugerują, że niektóre już stosowane leki mogą odwracać tę patologiczną aktywację w warunkach laboratoryjnych.
Nowoczesna nauka koncentruje się wokół mikrobioty jelitowej. Przeszczepienia mikrobioty kałowej (FMT) przynoszą coraz lepsze efekty u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Personalizacja żywienia oparta na testach cytotoksyczności składników diety oraz dieta przeciwzapalna bogata w witaminy i polifenole wspierają prowadzone terapie.
Rosnące zainteresowanie budzi idea medycyny spersonalizowanej – łączenie różnych strategii terapeutycznych z diagnostyką molekularną umożliwia uruchomienie mechanizmów naprawczych w organizmie chorego.
Jak wyglądają perspektywy rozwoju terapii nieswoistych zapaleń jelit?
Trwają zaawansowane badania kliniczne nad nowymi sposobami leczenia, takimi jak risankizumab (nowe przeciwciało anty-IL-23) oraz modulatorami sfingozyno-1-fosforanu.
Ruth Wakeman z Crohn's & Colitis UK podkreśla: „te badania to naprawdę ekscytujący krok w kierunku możliwości, aby pewnego dnia świat był wolny od choroby Leśniowskiego-Crohna i zapalenia jelita grubego”.
Terapie celowane i pojęcie „IBD goes home”
Nowoczesne terapie celowane mają na celu precyzyjną modulację odpowiedzi immunologicznej bez wpływu na cały organizm. Gastroenterolodzy promują ideę „IBD goes home” – coraz więcej terapii (podskórnych i doustnych) umożliwia leczenie w warunkach domowych.
Prof. Grażyna Rydzewska zauważa, że „dostępność nowych terapii, najpierw podskórnych, teraz doustnych, pozwoli pacjentom na znaczącą poprawę komfortu życia”.
Ewolucja metod leczenia nieswoistego zapalenia jelit
W 1942 roku wprowadzono sulfasalazynę – pierwszy niesterydowy lek przeciwzapalny. Potem do terapii weszły sterydy (lata 60.), a następnie leki immunosupresyjne.
Jak zauważa prof. Grażyna Rydzewska, „przed erą sterydoterapii śmiertelność z powodu choroby Crohna i WZJG była bardzo duża”.
Nieswoiste zapalenia jelit są poważnym problemem zdrowotnym i społecznym, którego skala w Polsce stale rośnie. Choroby te, obejmujące głównie chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, cechują się przewlekłym przebiegiem i częstymi nawrotami.
Współczesna medycyna oferuje coraz doskonalsze metody diagnostyczne i terapeutyczne, w tym innowacyjne leki biologiczne oraz strategie personalizowane. Obiecujące są także wyniki najnowszych badań molekularnych i mikrobiotycznych. Wsparcie organizacji pacjenckich okazuje się nieodzowne w codziennej walce z chorobą oraz w dążeniu do poprawy jakości życia i komfortu pacjentów.
Bibliografia
- Nieswoiste choroby zapalne jelit - co warto wiedzieć. Dostęp online: http://pacjent.gov.pl/
- Nieswoiste zapalne choroby jelit – przeciwnik rosnący w siłę. Dostęp online: https://ippez.pl
- Instytut Mikrobiomiki - Nieswoiste zapalenie jelit. Dostęp online: https://instytutmikrobiomiki.pl
Treści, które przedstawione są na stronie halomed.pl nie zastąpią kontaktu z lekarzem – są jedynie wskazówką i mają formę informacyjną. Administrator serwisu nie ponosi żadnej odpowiedzialności wynikającej z wykorzystania informacji, które są zawarte w serwisie.
FAQ
Podobne artykuły
