Gazometria. Opis badania. Kiedy się je wykonuje?

Wybierz usługę

Gazometria to badanie krwi tętniczej, które umożliwia szybką, precyzyjną ocenę wymiany gazowej i równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. Jest nieodzowna w diagnostyce niewydolności oddechowej, zaburzeń metabolicznych oraz monitorowania terapii intensywnej u pacjentów z ciężkimi chorobami płuc, serca czy nerek.

Uwaga! Gazometria to badanie, które wykonywane jest, kiedy podejrzewa się u pacjenta zaburzenia wymiany gazowej. Najczęściej zlecane jest w przypadku podejrzenia takich chorób jak np. astma czy POChP. Na czym dokładnie polega to badanie, a także jak należy się do niego przygotować?

W Polsce corocznie wykonuje się ponad 200 000 analiz gazometrycznych; najczęściej dotyczą one osób z POChP, astmą i zapaleniem płuc – stanowią one ponad 70% wskazań do tego badania. Wskaźniki dla chorób układu oddechowego rosły w ostatnich latach, a starzenie się społeczeństwa oraz postępujące zanieczyszczenie powietrza sprawiają, że gazometria nabiera jeszcze większego znaczenia w codziennej praktyce klinicznej.

Czym jest gazometria i jakie parametry mierzy?

Gazometria tętnicza (ang. arterial blood gases, łac. gasometria sanguinis arterialis) jest szczegółowym badaniem laboratoryjnym. Kluczowe parametry oznaczane w badaniu to:

• pH;
• ciśnienie parcjalne tlenu (PaO₂);
• ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (PaCO₂);
• stężenie wodorowęglanów (HCO₃⁻);
• nadmiar zasad (BE);
• wysycenie hemoglobiny tlenem (SaO₂).

Ocena tych wartości umożliwia wykrycie, monitorowanie i różnicowanie wielu schorzeń, m.in.:

• przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP);
• astmy oskrzelowej;
• zapalenia płuc;
• niewydolności oddechowej;
• kwasicy i zasadowicy metabolicznej oraz oddechowej;
• kwasicy cukrzycowej;
• sepsy;
• zaburzeń elektrolitowych;
• niewydolności nerek.

Warto podkreślić, że dzięki gazometrii możliwe jest nie tylko rozpoznanie choroby, ale także szczegółowe monitorowanie jej przebiegu oraz efektywności wdrażanej terapii.

Jak przebiega badanie gazometrii i kto je wykonuje?

Badanie gazometryczne polega na pobraniu próbki krwi tętniczej – najczęściej z tętnicy promieniowej w okolicy nadgarstka. Niekiedy korzysta się z tętnicy udowej lub ramiennej, w wyjątkowych przypadkach również z krwi włośniczkowej. Procedura wymaga znajomości anatomii oraz wprawy – przeprowadza ją lekarz lub doświadczona pielęgniarka anestezjologiczna.

Krew pobierana jest do specjalnej heparynizowanej strzykawki, aby uniknąć jej krzepnięcia oraz wpływu powietrza na wyniki. Po pobraniu konieczne jest odpowiednie uciśnięcie miejsca wkłucia, aby zapobiec powstaniu krwiaka. Próbka musi być natychmiast poddana analizie w aparacie gazometrycznym, a wynik otrzymuje się zazwyczaj w ciągu 2–5 minut. W sytuacjach, kiedy nie można pobrać krwi tętniczej, wykorzystuje się krew włośniczkową, choć jej interpretacja wymaga zwiększonej ostrożności.

Kiedy wykonać gazometrię? Wskazania kliniczne

Gazometria jest wykonywana w szerokim spektrum sytuacji klinicznych. Najważniejsze wskazania to:

• ostre zaostrzenia POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc dotyczy około 10% Polaków powyżej 30. roku życia, blisko 2 mln osób);
• zaostrzenia astmy – choroba rozpoznana u 2,07 mln osób w Polsce;
• pozaszpitalne zapalenie płuc – corocznie diagnozowane u około 440 000 osób (ponad 50 000 hospitalizowanych);
• podejrzenie kwasicy lub zasadowicy metabolicznej, w tym kwasicy cukrzycowej;
• monitorowanie leczenia i prowadzenie wentylacji mechanicznej;
• poważne choroby układu sercowo-naczyniowego, nerek;
• ciężkie infekcje i zatrucia;
• diagnostyka utraty przytomności i śpiączki;
• stan po urazach i zabiegach chirurgicznych.

Profilaktycznie badanie zalecane jest także pacjentom przewlekle leczonym tlenem oraz osobom z podejrzeniem zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Praktyczne wskazania do gazometrii

• duszność niewiadomego pochodzenia;
• nawracające napady świszczącego oddechu;
• pogorszenie tolerancji wysiłku;
• ciężkie wymioty lub biegunki prowadzące do zaburzeń kwasowo-zasadowych;
• monitoring terapii w przypadku stosowania leków mogących wpływać na gospodarkę kwasowo-zasadową.

Normy i interpretacja wyników gazometrii

Prawidłowe wartości dla najważniejszych parametrów krwi tętniczej przedstawiają się następująco:

Interpretacja wymaga całościowej analizy relacji pomiędzy wynikami oraz uwzględnienia stanu klinicznego pacjenta. Dla przykładu:

• pH 7,45 na zasadowicę;
• PaO₂ poniżej 75 mmHg sugeruje hipoksemię;
• PaCO₂ powyżej normy może świadczyć o przewlekłej niewydolności oddechowej z retencją CO₂;
• obniżony HCO₃⁻ i BE mogą wskazywać na kwasicę metaboliczną.

Gazometria jest narzędziem pozwalającym nie tylko identyfikować zaburzenia, ale również precyzyjnie monitorować odpowiedź na terapię, szczególnie w stanach zagrożenia życia.

Epidemiologia chorób układu oddechowego w Polsce

Choroby układu oddechowego to poważny problem zdrowotny na skalę ogólnokrajową. Statystyki przedstawiają rosnącą skalę wyzwań:

• POChP dotyka około 10% osób powyżej 30. roku życia, przekładając się na około 2 mln pacjentów;
• rocznie astmę rozpoznaje się u ponad 2 mln osób, choć trend jest lekko malejący;
• pozaszpitalne zapalenie płuc diagnozuje się u blisko 440 000 Polaków rocznie, w tym ok. 54 900 osób wymaga hospitalizacji, a śmiertelność w tej grupie sięga 7,5%;
• gruźlica utrzymuje się na poziomie ok. 11,4 przypadków na 100 000 populacji;
• powietrze w polskich miastach należy do najmocniej zanieczyszczonych w UE, co przyczynia się do wzrostu zachorowań.

Prof. dr hab. n. med. Jacek Jakubaszko, ekspert z zakresu medycyny ratunkowej, zwraca uwagę: „Szybka interpretacja wyniku gazometrii często oznacza życie pacjenta – szczególnie w szpitalnych oddziałach ratunkowych. W praktyce szpitalnej gazometria to jak EKG dla układu oddechowego.”

Wszystkie te liczby podkreślają, jak ważną rolę diagnostyczną i przesiewową pełni gazometria w opiece nad chorymi w Polsce.

Nowoczesne technologie w gazometrii

Ostatnie lata przyniosły istotny rozwój technologii. Współczesne analizatory, takie jak system RAPIDPoint® 500e, zmieniają codzienną praktykę medyczną:

• wyniki analizy uzyskuje się nawet w 60 sekund;
• automatyzacja procesów pomiarowych i kalibracji aparatury;
• elektroniczna integracja z systemami dokumentacji medycznej;
• prosta obsługa dzięki interfejsowi dotykowemu i czytnikom kodów kreskowych;
• długotrwała stabilność eksploatacji dzięki wymiennym kasetom pomiarowym.

Wkrótce na szeroką skalę wdrażać będzie się metody pobierania i analizy krwi włośniczkowej, znacznie mniej inwazyjne i wygodniejsze dla pacjentów. Coraz istotniejszą rolę odgrywać będą systemy wspierane przez sztuczną inteligencję, pozwalające zdalnie monitorować pacjentów oraz zautomatyzować interpretację wyników.

Profilaktyka i działania zdrowotne

W Polsce prowadzi się szeroko zakrojone działania profilaktyczne, szczególnie wśród osób po 40. roku życia:

• programy przesiewowe dla pacjentów wysokiego ryzyka POChP i astmy;
• kampanie edukacyjne ograniczające palenie tytoniu;
• monitoring jakości powietrza miejskiego;
• rozwój kompleksowej opieki nad przewlekle chorymi (np. Program KOMPAS).

Dzięki takim działaniom możliwe jest wcześniejsze wykrywanie nowych przypadków, a co za tym idzie — zwiększenie skuteczności terapii.

Klasyfikacja ICD w kontekście gazometrii

Gazometria znajduje swoje miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych:

• ICD-10: R79.8 – inne nieprawidłowości badań biochemicznych krwi (gazometria jako nieprawidłowa gazometria krwi);
• Kody chorób wymagających gazometrii: J40–J44 (przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych), J45 (astma), J18 (zapalenie płuc), R06 (zaburzenia oddychania), E11 (cukrzyca typu 2 z powikłaniami oddechowymi/metabolicznymi);

Każdy wynik powinien być analizowany indywidualnie, a klasyfikacja schorzenia adekwatna do całościowego obrazu klinicznego.

Dr n. med. Agnieszka Szymańska, specjalistka chorób płuc, podkreśla: „Nowoczesne analizatory gazometryczne pozwalają na natychmiastowe decyzje terapeutyczne oraz monitorowanie efektów leczenia nawet w warunkach domowych.”

Nowe trendy i perspektywy w kontekście gazometrii

Rozwój technologii medycznej prowadzi do:

• miniaturyzacji urządzeń gazometrycznych, które coraz częściej wspierają opiekę ambulatoryjną;
• zautomatyzowanego pomiaru i elektronicznego raportowania;
• rozwoju systemów wspomagania decyzji z wykorzystaniem algorytmów AI;
• wdrażania hybrydowej opieki zdalnej nad pacjentami z przewlekłymi chorobami układu oddechowego.

W najbliższych latach to właśnie innowacyjne technologie oraz cyfrowa analiza wyników będą napędzać zmiany w podejściu do diagnostyki i leczenia tych schorzeń.

Gazometria to fundament diagnostyki i monitorowania niewydolności oddechowej, zaburzeń metabolicznych oraz skuteczności terapii w chorobach układu oddechowego, serca, nerek czy w przebiegu sepsy. Coraz wyższa zachorowalność i rosnące wyzwania epidemiologiczne w Polsce podkreślają jej wagę w codziennej praktyce medycznej. Zaawansowane technologie i nowoczesne programy profilaktyczne sprawiają, że szybka i wiarygodna interpretacja parametrów gazometrii pozwala na skuteczne leczenie oraz poprawę jakości życia pacjentów.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

1. Głęboki Oddech – Epidemiologia POChP. Dostęp online: http://glebokioddech.pl
2. NFZ o zdrowiu. Astma. Dostęp online: https://ezdrowie.gov.pl/
3. IGiCHP – Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce. Dostęp online: https://www.igichp.edu.pl/

Przy współudziale lekarza: Beata Obrocka