- Recepta online
- Blog
- Celiakia. Czym jest? Przyczyny, objawy i sposoby leczenia
Celiakia. Czym jest? Przyczyny, objawy i sposoby leczenia
Wybierz usługę
Celiakia (choroba trzewna) to jeden z największych kameleonów współczesnej medycyny. Przez lata kojarzona była wyłącznie z wychudzonymi dziećmi cierpiącymi na biegunki, jednak ten obraz kliniczny to zaledwie wierzchołek góry lodowej. Dziś wiemy, że jest to poważna, ogólnoustrojowa choroba o podłożu autoimmunologicznym, która może zaatakować w każdym wieku – od niemowlęctwa po jesień życia. Nieleczona celiakia niszczy nie tylko jelita, ale także układ nerwowy, kości i skórę, często dając objawy, których pacjenci (a nawet lekarze) nie łączą z układem pokarmowym. Poniższe kompendium wyjaśnia, dlaczego gluten staje się wrogiem i jak skutecznie żyć z tą diagnozą.
Mechanizm: Wojna domowa w jelitach
Celiakia nie jest alergią (jak uczulenie na pyłki) ani nietolerancją (jak w przypadku laktozy). Jest to trwała, genetycznie uwarunkowana choroba autoimmunologiczna. U osób chorych spożycie glutenu – a konkretnie frakcji białek zwanych gliadyną (w pszenicy), sekaliną (w życie) lub hordeiną (w jęczmieniu) – uruchamia kaskadę niszczycielskich reakcji.
Układ odpornościowy błędnie rozpoznaje gluten jako śmiertelne zagrożenie. Aktywowane limfocyty T zaczynają produkować cytokiny prozapalne, które zamiast niszczyć wroga, dewastują własne tkanki – konkretnie kosmki jelitowe. Są to mikroskopijne wypustki wyścielające jelito cienkie, które odpowiadają za wchłanianie składników odżywczych. W przebiegu celiakii dochodzi do ich spłaszczenia, a w końcu całkowitego zaniku (atrofii). Jelito staje się "gładkie", przez co traci zdolność do przyswajania witamin, minerałów i leków.
Konsekwencją tego procesu jest stan głębokiego niedożywienia komórkowego, nawet jeśli pacjent spożywa duże ilości jedzenia. Organizm, pozbawiony paliwa i budulca, zaczyna manifestować chorobę w odległych narządach, co sprawia, że diagnostyka bywa tak trudna i wielowątkowa.
Przyczyny: Genetyka to nie wyrok, ale fundament
Aby zachorować na celiakię, muszą zaistnieć jednocześnie trzy czynniki: predyspozycja genetyczna, ekspozycja na gluten oraz czynnik wyzwalający.
1. Genetyka (System HLA)
Kluczem do zachorowania jest obecność antygenów zgodności tkankowej HLA-DQ2 lub HLA-DQ8. Posiada je około 30% populacji, ale tylko u garstki z nich (ok. 3%) rozwinie się celiakia. Oznacza to, że geny są niezbędne do wystąpienia choroby, ale same w sobie jej nie przesądzają.
2. Czynniki środowiskowe (Wyzwalacze)
Naukowcy wciąż badają, co sprawia, że uśpiony gen nagle się aktywuje. Wśród podejrzanych wymienia się:
- Infekcje wirusowe: Szczególnie zakażenia reowirusami lub rotawirusami w dzieciństwie.
- Stres fizjologiczny: Ciąża, operacja, silny uraz lub przewlekły stres psychiczny (zobacz: kortyzol - hormon stresu).
- Dysbioza jelitowa: Zaburzenie równowagi mikrobioty może wpływać na przepuszczalność jelit i aktywację układu odpornościowego.
Badania sugerują również, że moment wprowadzenia glutenu do diety niemowlęcia oraz karmienie piersią mogą mieć wpływ na ryzyko wystąpienia choroby, choć zalecenia w tym zakresie ewoluowały na przestrzeni ostatnich lat. Obecnie uważa się, że gluten należy wprowadzać stopniowo, pod osłoną mleka matki, obserwując reakcję dziecka.
Objawy: Wielki Imitator
Celiakia może objawiać się na setki sposobów, co sprawia, że średni czas od wystąpienia pierwszych symptomów do diagnozy wynosi w Polsce nawet kilka lat. Objawy dzielimy na klasyczne (jelitowe) i nieklasyczne (pozajelitowe).
| Układ | Typowe objawy celiakii |
|---|---|
| Przewód pokarmowy | Przewlekła biegunka (tłuszczowe, cuchnące stolce), wzdęcia, bóle brzucha, nawracające afty (zobacz: afty - przyczyny i leczenie). U dzieci często występuje zahamowanie wzrostu. |
| Układ krwiotwórczy | Oporna na leczenie anemia z niedoboru żelaza (niska ferrytyna) lub niedobór witaminy B12. To często jedyny objaw u dorosłych. |
| Układ nerwowy | Przewlekłe zmęczenie, mgła mózgowa, migreny, ataksja (zaburzenia równowagi), a także depresja i stany lękowe. |
| Skóra | Choroba Duhringa (skórna postać celiakii) – swędzące pęcherzyki na łokciach i kolanach. Mogą towarzyszyć jej inne problemy, jak suchość skóry. |
| Układ rozrodczy | Zaburzenia miesiączkowania, poronienia nawykowe, niepłodność (zarówno żeńska, jak i męska). |
Niezwykle istotne jest zrozumienie, że brak objawów brzusznych nie oznacza braku choroby. Wielu pacjentów z tzw. celiakią niemą ma zniszczone kosmki jelitowe, mimo że nie odczuwa bólu brzucha po zjedzeniu pizzy. Uszkodzenia wewnętrzne postępują jednak tak samo, prowadząc do osteoporozy czy nowotworów.
Diagnostyka: Krok po kroku do prawdy
Proces diagnostyczny musi być przeprowadzony w odpowiedniej kolejności. Największym błędem jest przejście na dietę bezglutenową "na próbę" przed wykonaniem badań. Uniemożliwia to postawienie trafnej diagnozy, ponieważ kosmki zaczynają się regenerować, a poziom przeciwciał spada.
1. Badania serologiczne (Z krwi)
Pierwszym krokiem jest oznaczenie specyficznych przeciwciał w klasie IgA (przy jednoczesnym sprawdzeniu ogólnego poziomu IgA):
- tTG IgA: Przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (najczulszy test przesiewowy).
- EmA IgA: Przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (bardzo wysoka swoistość).
- DGP IgA/IgG: Przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (pomocne u małych dzieci).
2. Gastroskopia z biopsją (Złoty Standard)
Jeśli przeciwciała są dodatnie, konieczne jest potwierdzenie uszkodzeń jelita. Lekarz pobiera wycinki z dwunastnicy, które są oceniane przez patomorfologa w skali Marsha. Zanik kosmków (Marsh 3) potwierdza chorobę.
Uwaga: U dzieci i młodzieży możliwe jest odstąpienie od biopsji, jeśli poziom przeciwciał tTG przekracza 10-krotność normy, a wynik zostanie potwierdzony obecnością przeciwciał EmA w drugiej próbce krwi (zgodnie z wytycznymi ESPGHAN).
Diagnostyka ta pozwala jednoznacznie odróżnić celiakię od nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS) czy zespołu jelita drażliwego, co determinuje dalsze postępowanie medyczne.
Leczenie: Dieta to jedyne lekarstwo
Na ten moment nie istnieje tabletka na celiakię. Jedyną skuteczną metodą leczenia, która prowadzi do regeneracji jelit i ustąpienia objawów, jest ścisła dieta bezglutenowa do końca życia. Nie ma tu miejsca na odstępstwa ("cheat days") czy "odrobinę glutenu".
- Zabronione zboża: Pszenica (w tym orkisz, płaskurka), żyto, jęczmień i zwykły owies (zanieczyszczony glutenem).
- Dozwolone naturalnie: Ryż, kukurydza, gryka, proso (kasza jaglana), ziemniaki, rośliny strączkowe, mięso, ryby, jaja, owoce i warzywa.
- Produkty certyfikowane: Bezpieczne są tylko produkty oznaczone symbolem Przekreślonego Kłosa.
Kluczowa jest również eliminacja zanieczyszczeń krzyżowych – używanie osobnej deski do krojenia, tostera czy maselniczki w domu, w którym inni domownicy jedzą gluten. Nawet okruchy chleba mogą wywołać reakcję immunologiczną.
MIT: "Gluten przenika przez skórę".
FAKT: Cząsteczki glutenu są zbyt duże, by przeniknąć przez barierę naskórkową. Kosmetyki z glutenem są bezpieczne dla celiaków, o ile nie zostaną połknięte (uwaga na pomadki do ust i pasty do zębów!).
Pacjenci z nowo zdiagnozowaną celiakią często wymagają wsparcia dietetyka, aby uniknąć niedoborów pokarmowych na diecie eliminacyjnej. W przypadku konieczności uzupełnienia niedoborów (np. żelaza na receptę) lub regularnej kontroli badań, pomocna może być recepta online oraz konsultacje zdalne.
Informacja: Artykuł ma charakter edukacyjny. Nieleczona celiakia zwiększa ryzyko rozwoju chłoniaka jelita i innych nowotworów, dlatego przestrzeganie diety jest bezwzględne.
Bibliografia
- Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Celiakia i dieta bezglutenowa. Dostęp online: https://celiakia.pl/
- European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). Guidelines for Diagnosing Coeliac Disease. Dostęp online: https://www.espghan.org/
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Celiac Disease. Dostęp online: https://www.niddk.nih.gov/
Źródła:
Treści, które przedstawione są na stronie halomed.pl nie zastąpią kontaktu z lekarzem – są jedynie wskazówką i mają formę informacyjną. Administrator serwisu nie ponosi żadnej odpowiedzialności wynikającej z wykorzystania informacji, które są zawarte w serwisie.
FAQ
Podobne artykuły
