Biegunka. Przyczyny i objawy. Domowe sposoby na biegunkę

Wybierz usługę

Recepta online

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Biegunka (rozwolnienie) to jeden z najczęstszych mechanizmów obronnych organizmu. Choć kojarzy się głównie z dyskomfortem i koniecznością pozostania w domu, z medycznego punktu widzenia jest to gwałtowna próba pozbycia się z przewodu pokarmowego toksyn, patogenów lub substancji drażniących. Zdefiniowana przez WHO jako oddawanie stolca o nadmiernie luźnej konsystencji częściej niż 3 razy na dobę, biegunka może być błahym epizodem lub sygnałem poważnej choroby ogólnoustrojowej. Kluczem do skutecznego leczenia jest zrozumienie, czy mamy do czynienia z infekcją, reakcją na stres, czy przewlekłym stanem zapalnym jelit.

Fizjologia: Co dzieje się w Twoich jelitach?

Aby zrozumieć mechanizm powstawania biegunki, należy spojrzeć na proces trawienia z perspektywy gospodarki wodnej. W warunkach fizjologicznych jelito cienkie i grube działają jak potężna gąbka, odzyskując z treści pokarmowej około 9 litrów wody na dobę. Gdy ten precyzyjny proces zostaje zaburzony, woda zamiast trafić do krwiobiegu, pozostaje w świetle jelita, co prowadzi do gwałtownego upłynnienia stolca i zwiększenia jego objętości.

Wyróżniamy trzy główne mechanizmy patofizjologiczne, które mogą występować pojedynczo lub nakładać się na siebie:

• Biegunka osmotyczna: Występuje, gdy w jelicie obecne są substancje niewchłanialne (np. laktoza u osób z nietolerancją lub leki przeczyszczające), które "ściągają" wodę z organizmu do jelit zgodnie z prawem osmozy.
• Biegunka sekrecyjna (wydzielnicza): Toksyny bakteryjne (np. przy zatruciu pokarmowym) zmuszają komórki jelita do aktywnego wydzielania wody i elektrolitów. Jest to typ biegunki bardzo obfitej i grożącej szybkim odwodnieniem.
• Biegunka motoryczna: Wynika z nadmiernie przyspieszonej perystaltyki (ruchu jelit). Treść pokarmowa przesuwa się tak szybko, że jelito nie zdąży wchłonąć wody. To typowy mechanizm w przebiegu zespołu jelita drażliwego (IBS) lub przy silnym stresie.

Zrozumienie, który z powyższych mechanizmów dominuje u pacjenta, jest kluczowe dla doboru leków. Przykładowo, hamowanie perystaltyki przy biegunce sekrecyjnej wywołanej toksynami mogłoby zaszkodzić, zatrzymując groźne substancje w organizmie. Dlatego diagnostyka zawsze zaczyna się od ustalenia przyczyny i czasu trwania dolegliwości.

Przyczyny: Od infekcji po choroby przewlekłe

Diagnostyka biegunki zależy przede wszystkim od czasu jej trwania. W medycynie dzielimy ją na ostrą (do 14 dni) i przewlekłą (powyżej 4 tygodni).

1. Biegunka ostra – atak z zewnątrz

Najczęściej (w ponad 90% przypadków) ma ona nagły początek i podłoże infekcyjne. Jest to gwałtowna reakcja obronna organizmu na patogen, który dostał się do przewodu pokarmowego:

• Wirusy: Rotawirusy (głównie u dzieci) i norowirusy (u dorosłych) wywołują tzw. grypę żołądkową. Więcej o przebiegu tej infekcji przeczytasz w artykule: grypa żołądkowa.
• Bakterie: Salmonella, Campylobacter czy Escherichia coli. Często wiążą się z letnimi zatruciami pokarmowymi ("choroba brudnych rąk").
• Leki (Antybiotyki): Antybiotykoterapia niszczy florę bakteryjną, co może prowadzić do biegunki poantybiotykowej, a w skrajnych przypadkach do groźnego zakażenia Clostridioides difficile.

Większość biegunek ostrych ma charakter samoograniczający się, co oznacza, że ustępują one samoistnie po wyeliminowaniu czynnika sprawczego przez układ odpornościowy.

2. Biegunka przewlekła – sygnał alarmowy

Jeśli luźne stolce utrzymują się tygodniami, przyczyna leży głębiej i wymaga diagnostyki gastroenterologicznej.

• Nieswoiste Zapalenia Jelit (NZJ): Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego objawiają się biegunkami, często z domieszką krwi i śluzu.
• Nietolerancje pokarmowe: Celiakia (trwała nietolerancja glutenu) lub nietolerancja laktozy. Zobacz: celiakia - objawy i dieta.
• Zaburzenia hormonalne: Nadmierna praca tarczycy przyspiesza metabolizm i pasaż jelitowy. Warto sprawdzić artykuł: nadczynność tarczycy.
• Stres: Przewlekłe napięcie emocjonalne aktywuje oś mózgowo-jelitową, wywołując biegunkę stresową.

Długotrwałe objawy ze strony układu pokarmowego wymagają szczegółowego wywiadu i badań, aby wykluczyć poważniejsze schorzenia.

Leczenie farmakologiczne i domowe sposoby: Strategia celowana

Skuteczna terapia biegunki nie polega jedynie na "zahamowaniu" wypróżnień. Jest to proces wieloetapowy, którego nadrzędnym celem jest przywrócenie homeostazy wodno-elektrolitowej oraz odbudowa bariery ochronnej jelita. W zależności od mechanizmu powstania biegunki (infekcyjna, stresowa, polekowa), dobór środków terapeutycznych musi być precyzyjny.

1. Nawadnianie – Fizjologia transportu wody

Kluczowym problemem w biegunce nie jest sama utrata wody, ale niemożność jej wchłonięcia z powrotem. W normalnych warunkach jelita działają jak gąbka, ale stan zapalny uszkadza ten mechanizm.

Doustne Płyny Nawadniające (DPN) to jedno z największych osiągnięć medycyny XX wieku. Ich skład nie jest przypadkowy – opiera się na mechanizmie symportu sodowo-glukozowego (SGLT1). Jest to białko transportowe w błonie komórek jelita, które działa jak "brama": aby wchłonąć jedną cząsteczkę glukozy, musi jednocześnie wciągnąć jon sodu, a za nimi – zgodnie z prawem osmozy – podąża woda. Dlatego:

• Sama woda "przelatuje" przez jelita, nie nawadniając komórkowo.
• Napoje słodzone (cola, soki) mają za dużo cukru (hiperosmolarność), co ściąga wodę z krwi do jelit, nasilając biegunkę.
• DPN mają idealne stężenie (245 mOsm/l), które wymusza wchłanianie wody nawet przy uszkodzonym nabłonku.

Zastosowanie odpowiednich preparatów elektrolitowych jest zatem fundamentem leczenia, pozwalającym uniknąć groźnego dla zdrowia odwodnienia.

2. Probiotykoterapia – Odbudowa mikrobioty

W trakcie biegunki dochodzi do zjawiska dysbiozy – gwałtownego wypłukania pożytecznych bakterii. Włączenie probiotyków nie służy tylko "osłonie", ale aktywnej walce z patogenem. Nie każdy szczep działa tak samo. Wg wytycznych towarzystw gastroenterologicznych rekomendowane są:

• Saccharomyces boulardii: To drożdżak, a nie bakteria. Jest odporny na większość antybiotyków (dlatego można go brać równocześnie z lekiem) i działa protekcyjnie, rozkładając toksyny bakteryjne (np. Clostridioides difficile).
• Lactobacillus rhamnosus GG (LGG): Bakteria ta uszczelnia połączenia między komórkami nabłonka jelitowego i konkuruje z patogenami o miejsce przyczepu do ściany jelita. Więcej o doborze szczepów piszemy w artykule: probiotyki i prebiotyki.

Celowana probiotykoterapia jest niezbędnym elementem wspierającym regenerację układu pokarmowego i skracającym czas trwania infekcji.

3. Farmakologia: Hamowanie vs. Wiązanie toksyn

Wybór leku zależy od objawów towarzyszących. W aptece dostępne są trzy główne grupy preparatów:

4. Domowe sposoby oparte na biochemii

Tradycyjne metody radzenia sobie z biegunką mają silne uzasadnienie w chemii żywności. Nie chodzi tylko o "zapchanie żołądka", ale o dostarczenie składników hamujących sekrecję wody.

• Zupa marchwiowa wg prof. Moro: To coś więcej niż gotowana marchew. Długie gotowanie (minimum godzinę) powoduje powstanie kwaśnych oligogalakturonidów. Związki te strukturalnie przypominają receptory na nabłonku jelitowym – bakterie "przyklejają się" do cząsteczek marchwi zamiast do ściany jelita i są wydalane.
• Garbniki (Taniny): Obecne w suszonych jagodach (czarnych borówkach) i mocnej, czarnej herbacie. Reagują z białkami błony śluzowej jelita, tworząc nieprzepuszczalną warstwę ochronną i działają ściągająco, zmniejszając wysięk zapalny.
• Skrobia oporna: Znajduje się w niedojrzałych bananach i ryżu. W jelicie grubym ulega fermentacji do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (maślanu), który jest podstawowym paliwem dla regeneracji komórek jelita grubego (kolonocytów).
• Ciemna czekolada (min. 70% kakao): Zawiera flawonoidy, które mogą hamować białko CFTR (to samo, które jest nadaktywne przy cholerze), zmniejszając wydzielanie płynów do jelita.

Domowe metody stanowią doskonałe uzupełnienie terapii farmakologicznej, jednak nie zastępują leczenia w przypadku silnych objawów.

Biegunka a leki na receptę

W większości przypadków biegunka mija samoistnie. Czasami jednak, np. przy biegunce podróżnych lub przewlekłych schorzeniach, konieczne jest włączenie silniejszych leków (np. nifuroksazydu na receptę lub antybiotyku ryfaksyminy). W takich sytuacjach, szybką konsultację i możliwość uzyskania leków umożliwia recepta online.

Pamiętaj, że przewlekła biegunka może prowadzić do niedożywienia i niedoborów witaminowych (szczególnie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz witaminy B12, żelaza i magnezu). Jeśli problem nawraca, warto skonsultować się ze specjalistą. Wstępną ocenę objawów oferują lekarze online.

Bibliografia

1. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Postępowanie w ostrej biegunce infekcyjnej. Dostęp online: https://www.ptg-e.org.pl/
2. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines. Acute Diarrhea in Adults and Children. Dostęp online: https://www.worldgastroenterology.org/
3. Interna Szczeklika. Choroby układu pokarmowego. Dostęp online: https://www.mp.pl/