Zespół suchego oka. Objawy, przyczyny i sposób leczenia

Wybierz usługę

Recepta online

Kontynuacja lub nowy lek

od 59 zł

Wybieram

Zespół Suchego Oka (ZSO), znany w medycynie jako keratoconjunctivitis sicca, to przewlekłe, wieloczynnikowe schorzenie powierzchni oka, charakteryzujące się utratą homeostazy filmu łzowego. Według raportów TFOS DEWS II, chorobie towarzyszą objawy oczne, a w jej etiologii kluczową rolę odgrywają: niestabilność filmu łzowego, hiperosmolarność, stan zapalny powierzchni oka oraz uszkodzenia neurosensoryczne. Choć początkowo dolegliwości bywają bagatelizowane i zrzucane na karb zmęczenia, nieleczony ZSO prowadzi do uszkodzeń rogówki i trwałego dyskomfortu, znacząco obniżając jakość życia pacjentów.

Fizjologia łez: dlaczego oko wysycha?

Aby zrozumieć mechanizm choroby, należy uświadomić sobie, że łzy to nie tylko woda. To wysoce wyspecjalizowana struktura biochemiczna, która musi zachować idealną równowagę. Film łzowy składa się z trzech warstw, a zaburzenie w którejkolwiek z nich skutkuje wystąpieniem objawów.

• Warstwa lipidowa (zewnętrzna): Produkowana przez gruczoły Meiboma w powiekach. Zapobiega parowaniu łez. Jej brak to najczęstsza przyczyna ZSO.
• Warstwa wodna (środkowa): Odżywia rogówkę i wypłukuje patogeny. Jej niedobór często wiąże się z chorobami ogólnoustrojowymi.
• Warstwa mucynowa (wewnętrzna): "Przykleja" film łzowy do powierzchni oka.

Gdy ten system zawodzi, dochodzi do tzw. hiperosmolarności – łzy stają się zbyt "słone", co wyciąga wodę z komórek nabłonka rogówki, prowadząc do ich śmierci i wywołując stan zapalny. To błędne koło, które napędza chorobę.

Przyczyny Zespołu Suchego Oka: od chorób po leki

ZSO rzadko występuje jako izolowane zjawisko. Często jest manifestacją innych problemów zdrowotnych lub skutkiem ubocznym leczenia farmakologicznego.

Choroby towarzyszące

Suchość oka jest klasycznym objawem wielu schorzeń systemowych. Szczególnie narażeni są pacjenci zmagający się z:

• Chorobami autoimmunologicznymi: Takimi jak reumatyzm czy toczeń.
• Zaburzeniami endokrynologicznymi: Zarówno niedoczynność tarczycy, jak i choroba Hashimoto wpływają na jakość filmu łzowego.
• Zaburzeniami metabolicznymi: U osób z cukrzycą typu 2 często dochodzi do uszkodzenia unerwienia rogówki, co zmniejsza odruch mrugania.

Farmakologia a suchość oka

Wiele popularnych leków działa wysuszająco na śluzówki. Do grupy podwyższonego ryzyka należą preparaty stosowane w terapii:

• nadciśnienia tętniczego (np. beta-blokery, diuretyki),
• depresji i zaburzeń lękowych,
• alergii (leki przeciwhistaminowe).

Objawy – jak odróżnić ZSO od infekcji?

Pacjenci skarżą się najczęściej na uczucie piasku pod powiekami, pieczenie, zmęczenie wzroku oraz... paradoksalne łzawienie (oko łzawi, by wypłukać drażniący czynnik, ale łzy są "słabej jakości").

Warto pamiętać, że nieleczony ZSO zwiększa podatność na infekcje, co może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie spojówek.

Diagnostyka — nie tylko "czy", ale "dlaczego" oko wysycha?

Skuteczne leczenie zależy od ustalenia, która warstwa filmu łzowego zawodzi: wodna (brak produkcji łez) czy tłuszczowa (nadmierne parowanie). Okulista dysponuje szeregiem badań różnicujących:

• Czas przerwania filmu łzowego (TBUT): Kluczowy test oceniający stabilność. Do oka wkrapla się fluoresceinę (barwnik) i mierzy czas do pojawienia się "suchych plam" na rogówce. Wynik poniżej 10 sekund świadczy o niestabilności warstwy lipidowej (nadmiernym parowaniu).
• Test Schirmera: Ocena ilościowa (produkcja). Paski bibuły umieszcza się pod dolną powieką na 5 minut. Wynik poniżej 5-10 mm sugeruje zespół suchego oka z niedoboru wodnego (częste w chorobach autoimmunologicznych, np. zespole Sjögrena).
• Barwienie powierzchni oka (Fluoresceina/Lissamina): Pozwala uwidocznić martwe komórki i ubytki nabłonka rogówki oraz spojówki, które są niewidoczne gołym okiem ("mikropęknięcia" na powierzchni oka).
• Meibografia: Obrazowanie w podczerwieni gruczołów Meiboma (tłuszczowych) wewnątrz powiek. Pozwala ocenić stopień ich zaniku – co jest nieodwracalne, dlatego wczesna diagnostyka jest kluczowa.
• Osmolarność łez: Badanie "słoności" łez. Łzy w zespole suchego oka są hiperosmolarne (zbyt słone), co napędza stan zapalny.

Metody leczenia Zespołu Suchego Oka — drabina terapeutyczna

Terapia jest przewlekła i wymaga systematyczności. Zgodnie z wytycznymi DEWS II (Dry Eye Workshop) leczenie dobiera się etapowo.

1. Krople nawilżające (Substytuty łez)

Podstawa terapii, ale skład ma znaczenie. Nie chodzi tylko o wodę, ale o odbudowę struktury filmu łzowego.

• Kwas hialuronowy: Wiąże wodę i utrzymuje ją na powierzchni oka.
• Trehaloza i Ektoina: Biocząsteczki chroniące komórki rogówki przed wysychaniem i stresem osmotycznym (stabilizują błony komórkowe).
• Emulsje lipidowe: Niezbędne, gdy problemem jest parowanie łez (np. przy pracy przy komputerze). Tworzą "tłustą pokrywkę" na powierzchni oka.
• UWAGA na konserwanty: Przy przewlekłym stosowaniu (powyżej 4 razy dziennie) należy bezwzględnie wybierać krople bez konserwantów (np. BAK), które paradoksalnie mogą nasilać uszkodzenia nabłonka i stan zapalny.

2. Leczenie farmakologiczne i zabiegowe

Gdy nawilżanie nie wystarcza, konieczne jest wygaszenie stanu zapalnego, który towarzyszy suchości.

• Kortykosteroidy: Stosowane krótko (rzutowo), aby szybko przerwać stan zapalny ("pożar" na powierzchni oka).
• Cyklosporyna A: Lek immunosupresyjny do długotrwałego stosowania. Nie działa od razu – na efekty (zwiększenie produkcji własnych łez) trzeba czekać nawet 3-6 miesięcy.
• Antybiotyki (Tetracykliny): Doustne, niskie dawki stosowane nie bakteriobójczo, ale przeciwzapalnie – szczególnie przy dysfunkcji gruczołów Meiboma (MGD) i trądziku różowatym.
• Zatyczki do kanalików łzowych: Mechaniczne zablokowanie odpływu łez, dzięki czemu własne łzy dłużej pozostają w oku.

Jeśli Twoja terapia wymaga regularnego przyjmowania leków (np. cyklosporyny), możesz skorzystać z wygodnej opcji przedłużenia terapii przez serwis recepta online.

3. Higiena brzegów powiek i zabiegi termiczne

Kluczowa przy dysfunkcji gruczołów Meiboma (MGD), która odpowiada za 86% przypadków suchego oka.

• Rozgrzewanie: Aby upłynnić zalegającą wydzielinę tłuszczową, powieki muszą być ogrzane do temp. ok. 40-45°C przez min. 5-10 minut (np. specjalne okulary żelowe). Zwykły wacik stygnie zbyt szybko.
• Masaż i oczyszczanie: Po rozgrzaniu wykonuje się masaż powiek w kierunku krawędzi oka. Warto stosować chusteczki z olejkiem z drzewa herbacianego (jeśli podejrzewa się obecność nużeńca — pasożyta powiek).
• Zabiegi IPL (Intensywne Światło Impulsowe): Nowoczesna terapia gabinetowa, która stymuluje gruczoły do pracy i likwiduje nieprawidłowe naczynka krwionośne.

Profilaktyka — ergonomia i biochemia

Stan naszych oczu zależy od tego, jak pracujemy i co dostarczamy organizmowi.

• Kwasy Omega-3 (EPA i DHA): Mają udowodnione działanie przeciwzapalne i poprawiają jakość wydzieliny tłuszczowej w gruczołach powiek.
• Witamina A: Niezbędna dla komórek kubkowych spojówki, które produkują śluz (mucyny) – "klej" trzymający łzy na oku. Jej niedobór (czytaj więcej) prowadzi do rogowacenia spojówki.
• Pozycja monitora: Ustaw ekran poniżej linii wzroku. Patrzenie w dół sprawia, że powieka górna przykrywa większą część oka, co drastycznie zmniejsza powierzchnię parowania.
• Mruganie pełne: Podczas pracy przy ekranie nie tylko mrugamy rzadziej, ale często nie domykamy powiek do końca. Ćwicz świadome, mocne domykanie powiek (tzw. "pompowanie" gruczołów).
• Wilgotność: Zimą, przy ogrzewaniu, wilgotność spada do 30%. Nawilżacz powietrza w sypialni i biurze to konieczność dla osób z ZSO.

Bibliografia

• Tear Film & Ocular Surface Society (TFOS). TFOS DEWS II Report. Dostęp online: tearfilm.org
• Polskie Towarzystwo Okulistyczne. Wytyczne diagnostyki i leczenia Zespołu Suchego Oka. Dostęp online: pto.com.pl
• American Academy of Ophthalmology. Dry Eye Syndrome Preferred Practice Pattern. Dostęp online: aao.org