Niedoczynność tarczycy. Objawy, przyczyny i sposoby leczenia
Wybierz usługę
Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to stan, w którym tarczyca produkuje zbyt mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Skutkuje to spowolnieniem procesów metabolicznych i szeregiem niespecyficznych objawów. W populacjach europejskich szacuje się, że jawna lub subkliniczna niedoczynność występuje u około 4–10% dorosłych, przy czym częstość jest wyraźnie wyższa u kobiet — zazwyczaj 4–6 razy częściej niż u mężczyzn. Dane z polskich badań potwierdzają te proporcje. Poniższy artykuł wyjaśnia mechanizmy choroby, jej objawy oraz współczesne standardy diagnostyki i leczenia.
Mechanizm działania: Tarczyca jako centrum dowodzenia
Tarczyca to niewielki gruczoł w kształcie motyla, umiejscowiony u podstawy szyi. Choć waży zaledwie 15–30 gramów, zarządza metabolizmem każdej komórki w ciele poprzez produkcję dwóch kluczowych hormonów:
- Tyroksyny (T4) – hormonu o słabszym działaniu (prohormonu),
- Trójjodotyroniny (T3) – aktywnej formy hormonu, która bezpośrednio wpływa na tkanki.
Pracą tarczycy steruje przysadka mózgowa, wydzielając hormon tyreotropowy (TSH). Działa to na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego: gdy poziom hormonów tarczycy we krwi spada, przysadka reaguje zwiększonym wyrzutem TSH, aby pobudzić gruczoł do pracy. Dlatego w wynikach badań laboratoryjnych przy niedoczynności obserwujemy charakterystyczny obraz: wysokie TSH przy niskim poziomie fT3 i fT4.
Przyczyny: Dlaczego tarczyca przestaje pracować?
Jeszcze kilka dekad temu główną przyczyną niedoczynności był niedobór jodu. Dzięki obowiązkowemu jodowaniu soli kuchennej w Polsce problem ten został zmarginalizowany. Obecnie etiologia choroby jest inna.
1. Choroba Hashimoto (Autoimmunologiczne Zapalenie Tarczycy)
To najczęstsza przyczyna niedoczynności w krajach rozwiniętych. Jest to choroba, w której układ odpornościowy przez pomyłkę atakuje własne tkanki. Organizm produkuje przeciwciała (anty-TPO, anty-Tg), które niszczą miąższ tarczycy, prowadząc do jej zwłóknienia i zaniku. Choroba Hashimoto ma podłoże genetyczne i często współwystępuje z innymi chorobami autoimmunologicznymi (np. celiakią, cukrzycą typu 1).
2. Stan po leczeniu operacyjnym lub jodem promieniotwórczym
Usunięcie tarczycy (tyreoidektomia) z powodu guzów, raka lub wola guzowatego prowadzi do trwałej, nieodwracalnej niedoczynności. Podobny skutek przynosi leczenie jodem radioaktywnym stosowane w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa.
3. Przyczyny polekowe i inne
Niektóre leki mogą hamować syntezę hormonów tarczycy. Należą do nich:
- Sole litu (stosowane w chorobie afektywnej dwubiegunowej),
- Amiodaron (lek antyarytmiczny zawierający duże dawki jodu),
- Interferon alfa.
Objawy – „Wielki Imitator” chorób
Niedoczynność tarczycy rozwija się podstępnie, często latami. Objawy są niespecyficzne i łatwo pomylić je z przemęczeniem, depresją czy naturalnym procesem starzenia.
| Układ | Typowe objawy niedoczynności |
|---|---|
| Metabolizm i waga | Przyrost masy ciała mimo braku zmian w diecie, tendencja do obrzęków (zatrzymywanie wody), uczucie ciągłego zimna (szczególnie dłoni i stóp). Więcej o walce z wagą przeczytasz w artykule otyłość - leczenie i profilaktyka. |
| Skóra i włosy | Skóra sucha, szorstka (objaw „brudnych łokci”), blada. Włosy matowe, łamliwe, nadmiernie wypadające. |
| Układ nerwowy | Senność, spowolnienie myślenia („mgła mózgowa”), zaburzenia koncentracji, depresja i stany lękowe. |
| Układ krążenia | Wolne tętno (bradykardia), osłabiona tolerancja wysiłku, podwyższony poziom cholesterolu (LDL). |
| Układ pokarmowy | Uporczywe zaparcia wynikające ze zwolnionej perystaltyki jelit. |
| Układ rozrodczy | Zaburzenia miesiączkowania (cykle bezowulacyjne), problemy z zajściem w ciążę (niepłodność), spadek libido. |
Diagnostyka: Jakie badania wykonać?
Podstawą rozpoznania jest badanie krwi. Pełny panel tarczycowy pozwala nie tylko stwierdzić niedoczynność, ale też znaleźć jej przyczynę. Dokładne omówienie diagnostyki znajdziesz w naszym poradniku: tarczyca - jakie badania wykonywać.
- TSH (Tyreotropina): Badanie pierwszego rzutu. Norma laboratoryjna to zazwyczaj 0,4–4,0 mIU/l, jednak u młodych kobiet planujących ciążę dążymy do wyników niższych (ok. 1,0–2,5).
- fT3 i fT4 (Wolne hormony): Pokazują rzeczywistą ilość hormonów dostępnych dla komórek.
- Anty-TPO i Anty-Tg: przeciwciała przeciwtarczycowe. Ich podwyższony poziom silnie sugeruje tło autoimmunologiczne, najczęściej związane z chorobą Hashimoto, ale nie stanowi samodzielnego potwierdzenia — diagnostyka wymaga jednoczesnego uwzględnienia obrazu klinicznego i wyników hormonalnych.
- USG Tarczycy: Pozwala ocenić wielkość gruczołu (w Hashimoto często jest mały i zanikowy) oraz jego strukturę (niejednorodność, obecność guzków).
Ważne: Wysoki cholesterol, anemia czy niedobór witaminy D3 często towarzyszą niedoczynności tarczycy. Jeśli masz podwyższony cholesterol mimo zdrowej diety – zbadaj TSH!
Leczenie niedoczynności tarczycy
Terapia polega na uzupełnianiu brakujących hormonów (leczenie substytucyjne). Złotym standardem jest podawanie lewotyroksyny (L-T4) – syntetycznego hormonu identycznego z tym produkowanym przez człowieka. Leczenie jest zazwyczaj dożywotnie, ale pozwala na całkowity powrót do zdrowia i normalne funkcjonowanie.
Zasady przyjmowania leku – klucz do sukcesu
Wielu pacjentów mimo brania leków nadal czuje się źle. Często wynika to z błędów w przyjmowaniu lewotyroksyny, która jest bardzo wrażliwa na czynniki zewnętrzne.
- Lek przyjmuj rano, na czczo.
- Popijaj wyłącznie czystą wodą (soki, kawa czy herbata zaburzają wchłanianie).
- Odczekaj minimum 30–60 minut przed pierwszym posiłkiem.
- Uważaj na inne leki: preparaty żelaza, wapnia czy leki na zgagę (inhibitory pompy protonowej) należy przyjmować z zachowaniem 4-godzinnego odstępu.
Pacjenci będący w trakcie stałej terapii, którzy potrzebują kontynuacji leczenia, mogą szybko uzyskać receptę przez internet. Sprawdź, jak działa recepta online.
Dieta i suplementacja w niedoczynności tarczycy
Sama tabletka to czasem za mało. Tarczyca do konwersji hormonu T4 w aktywny T3 potrzebuje kofaktorów, czyli witamin i minerałów.
- Selen: Kluczowy pierwiastek dla enzymów tarczycowych.
- Cynk: Jego deficyt pogarsza pracę tarczycy. Zobacz: niedobór cynku.
- Żelazo: Niski poziom ferrytyny (magazynu żelaza) sprawia, że objawy niedoczynności są silniejsze. Warto sprawdzić artykuł o niedoborze żelaza.
- Omega-3: Działają przeciwzapalnie, co jest kluczowe w chorobie Hashimoto. Źródłem są tłuste ryby lub suplementacja.
MIT: "Każdy z chorą tarczycą musi odstawić gluten".
FAKT: Dieta bezglutenowa jest konieczna tylko u osób z celiakią lub nietolerancją glutenu, które częściej współwystępują z Hashimoto. Dla pozostałych pacjentów kluczowa jest zbilansowana dieta o niskim indeksie glikemicznym, np. dieta śródziemnomorska.
Podsumowanie
Niedoczynność tarczycy to choroba, którą można skutecznie kontrolować. Kluczem jest regularne przyjmowanie leków, okresowe badania (TSH, fT3, fT4) oraz zdrowy styl życia. Jeśli podejrzewasz u siebie problemy z tarczycą lub potrzebujesz interpretacji wyników, pomocna może być konsultacja zdalna – lekarze online są w stanie pokierować dalszą diagnostyką.
Informacja: Treści zawarte w serwisie mają charakter edukacyjny i nie zastępują profesjonalnej porady medycznej.
Bibliografia
- Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne. Zalecenia postępowania w chorobach tarczycy. Dostęp online: ptendo.org.pl
- American Thyroid Association. Hypothyroidism Guidelines. Dostęp online: thyroid.org
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Żywienie w chorobach tarczycy. Dostęp online: ncez.pzh.gov.pl
Treści, które przedstawione są na stronie halomed.pl nie zastąpią kontaktu z lekarzem – są jedynie wskazówką i mają formę informacyjną. Administrator serwisu nie ponosi żadnej odpowiedzialności wynikającej z wykorzystania informacji, które są zawarte w serwisie.
FAQ
Podobne artykuły
